طلاق به عنوان منفورترین حلال نزد خداوند انواع مختلفی دارد. مطلب پیش‌رو به معرفی اجمالی انواع طلاق و احکام آن پرداخته است.
دیدارنیوز ـ حامد صبوحی: طلاق ایقاعی است حلال و جایز، اما طبق روایات منفورترین حلال نزد خداوند است. نکته‌ای که در طلاق باید بدان توجه داشت این است که طلاق جزء احوال شخصیه است و قوانین طلاق در مورد هر فردی طبق احکام و مقررات دین و مذهبش جاری می‌شود.
طلاق به دو دسته کلی «بائن» و «رجعی» تقسیم می‌شود. در ماده ۱۱۴۳ قانون مدنی آمده است: «طلاق بر دو قسم است. بائن و رجعی».
طلاق بائن طلاقی است که در آن مرد نمی‌تواند به زن رجوع کند؛ به عبارت دیگر نمی‌تواند بدون عقد او را دوباره همسر خود قرار دهد. در ماده ۱۱۴۴ قانون مدنی تصریح شده که مرد در طلاق بائن حق رجوع ندارد؛ در این ماده انواع طلاق بائن چنین برشمرده شده:
۱) طلاقی که قبل از نزدیکی واقع شود؛
۲) طلاق یائسه؛
۳) طلاق خلع و مبارات مادام که زن رجوع به عوض نکرده باشد؛
۴) سومین طلاق که بعد از سه وصلت متوالی به عمل آید، اعم از اینکه وصلت در نتیجه رجوع باشد یا در نتیجه نکاح جدید.
جدای از مواردی که قانون مدنی به آن اشاره کرده است، باید اشاره کرد طلاق دختری که نه سالش تمام نشده نیز از جمله موارد طلاق بائن است. همچنین برخی فقها معتقدند طلاقی که توسط حاکم شرع انجام شود نیز از جمله موارد طلاق بائن است. در این قسم طلاق، حاکم شرع همسر شخصی را که نه نفقه می‌پردازد و نه طلاقش می‌دهد، خود طلاق می‌دهد.
در طلاق بائن زن در زمان عده به مرد محرم نیست. احکام زوجیت همچون وجوب اطاعت از شوهر، ارث بردن زوجین از یکدیگر، حرمت خروج از منزل بدون اجازه مرد و وجوب نفقه مرد نیز بر او جاری نمی‌شود. البته اگر زن حامله باشد، بر مرد واجب است تا زمان وضع حمل، نفقه او را بپردازد.
طلاق خلع طلاقی است که در آن زن به علت علاقه نداشتن به شوهر، با بخشیدن مهریه یا مال دیگری به او طلاق می‌گیرد. طلاق خلع از اقسام طلاق بائن است و در آن مرد نمی‌تواند به زن رجوع کند؛ یعنی در زمان عده بدون عقد او را دوباره همسر خود کند. البته در طلاق خلع، در زمان عده، زن می‌تواند از بخشش خود منصرف شود. در این صورت مانند طلاق رجعی، شوهر می‌تواند به او رجوع کند.
ماده ۱۱۴۶ قانون مدنی در تعریف طلاق خلع مقرر داشته: «طلاق خلع آن است که زن به واسطه کراهتی که از شوهر خود دارد، در مقابل مالی که به وی می‌دهد، طلاق بگیرد، اعم از اینکه مال مزبور عین مهر یا معادل آن یا بیشتر یا کمتر از مهر باشد».
ـ برخی از مراجع تقلید شرط کرده‌اند که در طلاق خلع عدم علاقه زن به مرد باید به گونه‌ای باشد که بیم آن رود که زن به گناه بیفتد یا وظایفش را در قبال مرد انجام ندهد.
ـ شیوه و صیغه طلاق خلع، با طلاق معمولی تفاوت دارد. در آن پس از آنکه زن یا وکیل او مهریه را بخشید، مرد یا وکیل او صیغه طلاق خلع را می‌خواند. در صیغه طلاق خلع، از فعل «خالعت» استفاده می‌شود تا خلع بودن طلاق را نشان دهد.
طلاق مبارات به این معناست که زن و مرد هر دو از هم کراهت و تنفر داشته باشند و زن با پرداخت مبلغی، خود را از زوجیت مرد رها کند. به لحاظ عرفی، چنین طلاقی را می‌توان طلاق توافقی دانست. طلاق مبارات همچون طلاق خلع نوعی از طلاق بائن است. زن به محض طلاق موظف به نگه داشتن عده طلاق مبارات است.
در ماده ۱۱۴۷ قانون مدنی، طلاق مبارات تعریف شده است. بر اساس این ماده طلاق مبارات آن است که کراهت از طرفین باشد؛ ولی در این صورت عوض باید زائد بر مهر نباشد.
طلاق‌های خلع و مبارات هر دو طلاق بائن‌اند و در آن‌ها مرد حق رجوع ندارد؛ همچنین برخلاف طلاق رجعی که تنها در اختیار مرد است، این دو طلاق با مصالحه میان زن و مرد، انجام می‌شوند.
برخی از تفاوت‌های طلاق خلع و مبارات عبارت است از:
ـ در طلاق خلع، تنها زن نسبت به مرد بی علاقه است؛ اما در مبارات زوجین هر دو، به یکدیگر بی علاقه هستند.
ـ در مبارات مالی که زن برای طلاق پرداخت می‌کند، نباید بیشتر از مهریه‌اش باشد؛ اما در خلع می‌تواند بیشتر از آن باشد.
طلاق رجعی در برابر طلاق بائن قرار دارد و طلاقی است که مرد می‌تواند در زمان عده، به زنی که طلاق داده، رجوع کند؛ یعنی بدون آنکه صیغه عقد خوانده شود، او را دوباره همسر خود کند. در طلاق رجعی، رجوع مختص زمان عده است و به دو روش می‌تواند انجام شود: نخست اینکه مرد سخنی بگوید که بیانگر این باشد که زوجه را دوباره همسر خود قرار داده است؛ دوم آنکه عملی انجام دهد که از آن، رجوع به همسرش فهمیده شود؛ مانند بوسیدن و یا لمس کردن زوجه.
طبق ماده ۱۱۴۸ قانون مدنی: «در طلاق رجعی برای شوهر در مدت عده حق رجوع است». بر این اساس طلاق در صورتی رجعی است که دو وصف زیر را به صورت همزمان داشته باشد:
۱. بعد از طلاق، زن باید عده طلاق نگه دارد و نتواند بلافاصله بعد از طلاق، دوباره به ازدواج مرد دیگری درآید. بنابراین، طلاقی که عده ندارد مانند طلاق پیش از رابطه زناشویی (طلاق خانم‌های دوشیزه در دوران عقد) و طلاق خانم‌های یائسه را نمی‌توان طلاق رجعی محسوب کرد؛ بلکه طلاق بائن هستند.
۲. در زمان عده بتوان از طلاق رجوع کرد و بدون اینکه نیاز به عقد نکاح دیگری باشد، زندگی مشترک را ادامه داد. پس مواردی که زن نیاز به نگه داشتن عده طلاق داشته باشد، ولی رجوع از طلاق به لحاظ قانونی امکان‌پذیر نباشد جزء طلاق‌های رجعی محسوب نمی‌شود.
نکته مهم در خصوص رجوع از طلاق این است که رجوع حتما باید ظرف مدت یک ماه از تاریخ رجوع به ثبت برسد؛ در غیر این صورت مرد ممکن است به مجازات عدم ثبت رجوع از طلاق محکوم بشود.
در طلاق رجعی، تا زمانی که زن در عده طلاق است، همه احکام زوجیت میان زوجین برقرار است؛ اما برای مرد لمس کردن همسر و آمیزش با او بدون قصد رجوع حرام است. برخی از احکامی که میان زوجین برقرار است:
ـ زوجین از یکدیگر ارث می‌برند.
ـ مرد حق ازدواج با خواهر زن را ندارد.
ـ در صورت رجوع مرد، زن باید از او تمکین کند.
ـ اگر در زمان عده این نوع از طلاق یکی از طرفین فوت کند امکان غسل توسط طرف مقابل وجود دارد.
ـ زکات فطره و هزینه کفن و دفن زن در مدت عده این طلاق برعهده شوهر است.
ـ تا زمان تمام نشدن مدت عده مرد نمی‌تواند با خواهر همسرش ازدواج کند.
ـ اگر مرد در زمان عده فوت کند، زن باید عده وفات برای همسرش نگه دارد.
ـ اگر مرد روابط زناشویی با همسرش برقرار کند حتی اگر قصد رجوع نداشته باشد باز هم از نظر قانونی رجوع محسوب می‌شود.
ـ خواستگاری از مطلقه رجعیه چه به صراحت و چه به اشاره جایز نیست.
ـ در صورت زنای هر یک، زنای آن‌ها محصنه است و با اجتماع شرایط رجم می‌شوند.
ـ حق ازدواج مرد ساقط است.
ـ زنا با مطلقه رجعیه در حال عده، باعث حرمت ابدی است.
ـ برای حج مستحب اجازه شوهر برای مطلقه رجعیه شرط است؛ اما در حج واجب اجازه شرط نیست.
حکم فقهی دیگر در خصوص طلاق رجعی آن است که اگر مردی همسر خود را دو بار طلاق دهد و بعد از هر طلاق به او رجوع کند یا او را دوباره عقد کند، پس از طلاق سوم، آن زن بر او حرام می‌شود؛ یعنی حق رجوع به او یا ازدواج با او را ندارد، مگر آنکه آن زن با مرد دیگری ازدواج کند که در این صورت با شرایطی از جمله آمیزش با شوهر دوم می‌تواند پس از مرگ او یا طلاق از او، با شوهر اول ازدواج کند.
یکی از مهمترین آثار طلاق رجعی آن است که مرد در طول مدت عده طلاق رجعی باید به زن نفقه بپردازد؛ چرا که زن در طول ایام عده طلاق رجعی در حکم زوجه مرد است. علاوه بر این، از آن جهت که پس از وقوع طلاق رجعی رابطه زوجیت هنوز به صورت کامل پایان نیافته است.
ماده ۳۸ قانون حمایت خانواده سال ۹۲ به این سوال پاسخ داده است. مطابق این ماده: «در طلاق رجعی، صیغه طلاق مطابق مقررات مربوط جاری و مراتب صورتجلسه می‌شود، ولی ثبت طلاق منوط به ارائه گواهی کتبی حداقل دو شاهد مبنی بر سکونت زوجه مطلقه در منزل مشترک تا پایان عده است، مگر این که زن رضایت به ثبت داشته باشد. در صورت تحقق رجوع، صورتجلسه طلاق ابطال و در صورت عدم رجوع، صورتجلسه تکمیل و طلاق ثبت می‌شود. صورتجلسه تکمیل شده به امضای سردفتر، زوجین یا نمایندگان آنان و دو شاهد طلاق می‌رسد. در صورت درخواست زوجه، گواهی اجرای صیغه طلاق و عدم رجوع زوج به وی اعطا می‌شود. در هر حال در صورت انقضای مدت عده و عدم احراز رجوع، طلاق ثبت می‌شود»؛ بنابراین همانطور که ملاحظه می‌شود پس از صدور حکم طلاق رجعی از سوی دادگاه، صیغه طلاق توسط سردفتر طلاق اجرا گردیده و این امر، در صورت جلسه‌ای قید می‌شود، اما این طلاق در شناسنامه زوجین ثبت نمی‌شود، مگر با تحقق یکی از دو شرط زیر:
۱. تمام شدن مدت عده و شهادت دو نفر شاهد به موجب یک اسستشهادیه مبنی بر سکونت زوجه در منزل زوج در طول مدت عده؛
۲. رضایت زوجه به ثبت طلاق رجعی در شناسنامه.
