سرعت گرفتن پیشروی طالبان در نقاط مختلف افغانستان

دیدارنیوز - چهار دهه جنگ در افغانستان این کشور را به یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان پناهجو در جهان تبدیل کرده است. هر چند یک دهه جنگ داخلی در سوریه و نزدیک‌تر بودن این کشور به خاک قاره اروپا، مدت مدیدی بود توجه قدرت‌های بین‌المللی را به مساله مهاجران سوریه جلب کرده بود، اما با بالا گرفتن تنش‌ها در افغانستان بار دیگر مساله پناهجویان افغان در حال تبدیل شدن به یک نگرانی بین‌المللی است. در طول یک دهه گذشته با امید به افزایش ثبات در افغانستان، این امید ایجاد شده بود که روند مهاجرت معکوس به افغانستان تسریع شود و پناهجویان و مهاجرانی که از سال‌های ۱۹۷۹ و جنگ‌های داخلی و اشغال شوروی و بعد از آن در دوران حاکمیت طالبان، خاک افغانستان را ترک کرده‌اند، به موطن خود بازگردند. ایران و پاکستان، دو کشوری که میزبان بیشترین پناهجویان افغانستان در جهان هستند، به تدریج به درخواست دولت افغانستان و با کمک کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد، طرح‌های بازگشت داوطلبانه مهاجران افغان را اجرایی می‌کردند. از سوی دیگر در برخی کشور‌های اروپایی نیز طرح‌های اخراج اجباری شهروندان افغانستان و بازگرداندن آن‌ها به کشورشان شروع شده بود. اما در طول یک‌سال و نیم گذشته و از زمان توافق امریکا با طالبان برای خروج نظامیان خارجی از افغانستان، بدون هیچ تضمینی برای حفظ ثبات و امنیت و حفاظت از دولت کابل در مقابل شبه‌نظامیان و تروریست‌ها، ورق بار دیگر برگشته است و انتظار می‌رود که بار دیگر سیل پناهجویان افغان کشور‌های همسایه و نقاط دور دست‌تر را فرا بگیرد. بر اساس تازه‌ترین آمار منتشره از سوی سازمان بین‌المللی مهاجرت، در حال حاضر هر هفته ۳۰ هزار شهروند افغانستان به صورت غیرقانونی از مرز به سمت کشور‌های همسایه می‌روند.

با افزایش تنش‌ها در افغانستان، پیش‌بینی می‌شود که بار دیگر سیل مهاجران افغان به مامنگاه همیشگی آنان یعنی ایران و پاکستان سرازیر شود. هر دو کشور دهه‌هاست که میزبان میلیون‌ها شهروند افغانستان هستند که به دلیل جنگ‌های بی‌پایان، از اشغال ابرقدرت شرق تا اشغال ابرقدرت غرب گرفته تا حاکمیت طالبان، به دو کشور همسایه پناه برده‌اند. همسایه‌های شمالی افغانستان، اما چندان اهل پذیرایی از مهاجران و پناهجویان نیستند. دولت ازبکستان در طول هفته‌های گذشته در زمان هجوم طالبان به نظامیان افغانستان در نقطه صفر مرزی، حاضر نشد به صورت موقت اجازه ورود نظامیان افغانستان راکه در حال عقب‌نشینی از موضع‌شان بودند به خاک خود بدهد. دولت تاجیکستان اعلام کرده است که تنها حاضر خواهد بود در صورت تشدید اوضاع ۱۰۰ هزار پناهجوی افغان را در خاک خود بپذیرد. جز میلیون‌های افغان که در ایران و پاکستان ساکن هستند، برآورد می‌شود که ۳ میلیون پناهجوی افغان دیگر نیز در سراسر جهان منتظر تعیین سرنوشت خود از سوی کشور‌های میزبان هستند. بر اساس آمار اتحادیه اروپا، شهروندان افغانستان بعد از شهروندان سوریه، دومین جمعیت متقاضی پناهندگی در این قاره محسوب می‌شوند، اما با رشد سریع تعداد آوارگانی که با پیشروی سریع طالبان سعی می‌کنند از کشور فرار کنند، ممکن است خیلی زودتر از آنچه تصور می‌شود، تعداد پناهجویان افغان از پناهجویان سوریه هم  پیشی  بگیرد.

بر اساس آمار سازمان ملل متحد از ابتدای سال جاری میلادی تاکنون، دست‌کم ۳۳۰ هزار افغان آواره شده‌اند. بیش از نیمی از این آمار فقط مربوط به سه ماه گذشته است که امریکا تصمیم خود برای خروج از افغانستان را اعلام کرد و با پیشروی سریع طالبان در نقاط مختلف این کشور روز به روز به تعداد افغان‌هایی که ترجیح می‌دهند خانه و کاشانه خود را ترک کنند تا به مکانی امن‌تر خارج از سلطه طالبان و بیرون از افغانستان برسند، افزوده می‌شود. بر اساس گزارش سازمان ملل متحد ده‌ها هزار شهروند افغانستان که در طول ماه‌های گذشته از مناطق تازه متصرفه طالبان فرار کرده‌اند در کمپ‌های موقتی که در اطراف شهر‌های بزرگی که هنوز تحت کنترل دولت هستند، مستقر شده‌اند. بسیاری دیگر هم تلاش می‌کنند که از طریق گرفتن ویزا از کشور خارج شوند. همزمان کسب و کار قاچاقچیان انسان نیز بار دیگر رونق گرفته است تا پناهجویانی را که دنبال مکانی امن هستند با وانت یا حتی درون صندوق عقب خودرو‌های عادی به آن سوی مرز‌ها ببرند. سازمان بین‌المللی مهاجرت در تازه‌ترین گزارش خود اعلام کرده است که در طول هفته‌های گذشته تعداد افغان‌هایی که تلاش می‌کنند به صورت غیرقانونی از مرز‌های کشور عبور کنند بین ۳۰ تا ۴۰ درصد افزایش یافته است و به صورت متوسط هر هفته ۳۰ هزار شهروند افغانستان از طریق مرز به صورت غیرقانونی از کشور فرار می‌کنند. دیوید منسفیلد، پژوهشگر مهاجرت و مشاور موسسه توسعه فرامرزی بریتانیا می‌گوید: «در ماه مارس سال جاری (اسفند ۹۹ و فروردین ۱۴۰۰) روزانه نزدیک به ۲۰۰ خودرو از زرنج به سمت ایران حرکت می‌کردند که نسبت به مدت مشابه سال قبل، افزایش ۳۰۰ درصد نشان می‌داد، حالا این تعداد به ۴۵۰ خودرو در ابتدای ماه جولای در هر روز رسیده است.» بابر بلوچ، سخنگوی کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد ماه گذشته گفته بود: «افغانستان بار دیگر در آستانه یک بحران بشری قرار دارد … ناتوانی در رسیدن به یک توافق و افزایش خشونت‌های جاری باعث آوارگی تعداد بیشتری از شهروندان خواهد شد.» 

صدای امریکا، رسانه دولت ایالات متحده امریکا می‌نویسد که روزانه ۵۰۰ تا ۲۰۰۰ شهروند افغانستان در حال حاضر از مرز‌های ایران وارد ترکیه می‌شوند. به نوشته این رسانه تعداد کنونی مهاجران در حال حاضر نسبت به دوره‌های گذشته کمتر است. اما حسین باغچی، از اندیشکده موسسه سیاست خارجی در آنکارا به صدای امریکا می‌گوید که اگر طالبان قدرت را در افغانستان در اختیار بگیرد، این ارقام به سرعت می‌تواند به شکل قابل توجهی افزایش پیدا کند. این تحلیلگر اهل ترکیه معتقد است که ایران دالانی را برای عبور پناهجویان افغان باز می‌کند که به سمت ترکیه بروند. باغچی می‌گوید: «ایرانی‌ها دالان‌شان را به سمت ترکیه باز کرده‌اند، افغان‌هایی که فرار می‌کنند به ترکیه می‌آیند. ایران آن‌ها را نمی‌پذیرد و اجازه می‌دهد که به ترکیه بروند. در نتیجه به نظر می‌رسد که در طول روز‌ها و هفته‌های آینده مساله پناهجویان به یک موضوع داغ داخلی در ترکیه تبدیل شود.» ادعای این کارشناس اهل ترکیه در گفتگو با رسانه دولتی امریکا در حالی مطرح می‌شود که ایران در حال حاضر میزبان بیش از ۹۰۰ هزار پناهجوی ثبت شده و نزدیک به ۲ میلیون پناهجوی غیرقانونی افغانستان است و در طول چهل سال جنگ در افغانستان، تعداد پناهجویانی که اکنون در ترکیه مستقر هستند بر اساس آمار مختلف اعلام شده توسط دولت این کشور متفاوت است. برخی رسانه‌ها ترکیه را میزبان ۱۰۰ هزار مهاجر افغان می‌دانند ولی اکونومیست تعداد افغان‌های ساکن ترکیه را بین ۲۰۰ هزار تا ۶۰۰ هزار نفر عنوان می‌کند. دولت باغچه‌لی، رهبر حزب جنبش ملی‌گرا، در مصاحبه اخیرش با روزنامه تورک‌گون می‌گوید: «در حال حاضر ۵۰۰ هزار افغان در ترکیه ساکن هستند و تصور می‌کنم که افزایش قابل توجهی در رسیدن پناهجویان جدید افغانستان به مرز‌های ترکیه در آینده نزدیک شاهد باشیم که بسیار خطرناک است و باید آماده باشیم.» دولت ترکیه به این دلیل که برای نگهداشتن مهاجران خارجی در خاک خود از اتحادیه اروپا بودجه دریافت می‌کند، معمولا در اعلام ارقام مربوط به تعداد پناهجویان حاضر در خاک خود غلو می‌کند.

عمران خان، نخست‌وزیر پاکستان  دو هفته پیش گفته بود که در صورت تصرف کابل توسط طالبان تمامی مرز‌های خود را روی افغانستان خواهد بست، چراکه پاکستان دیگر توان پذیرش سیل تازه‌ای از مهاجران افغان را ندارد. براساس پیش‌بینی کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد، در صورت افزایش خشونت‌ها در جنوب افغانستان پیش‌بینی می‌شود که ۳۰۰ هزار پناهجوی دیگر افغانستان به سمت پاکستان حرکت کنند. این رقم به یک میلیون و چهارصد هزار شهروند افغانستان اضافه می‌شود که اکنون در خاک پاکستان حضور دارند. قیصر خان افریدی، سخنگوی کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد در پاکستان معتقد است که پاکستان در حال حاضر ظرفیتی برای پذیرش مهاجران بیشتر افغان ندارد.

روزنامه گاردین در گزارشی می‌نویسد که ارتش امریکا برای خارج کردن مترجمان و همکاران افغان ارتش امریکا که فرآیند مهاجرت امریکا به امریکا هنوز تمام نشده است و منتظر دریافت ویزا هستند، پرواز‌های ویژه‌ای در نظر گرفته است تا این همکاران پیشین را تا زمان تعیین تکلیف ویزای خود و خانواده‌شان در یک کشور ثالث دور از دسترس طالبان نگه دارد. در طول ۲۰ سال حضور نظامی امریکا در افغانستان چندین هزار شهروند افغانستان به عنوان پیمانکار یا مترجم با ارتش این کشور همکاری کرده‌اند. از این میان امریکا وعده داده است که برای ۱۸۰۰۰ نفر از کسانی که در طول دو دهه گذشته با ارتش امریکا همکاری کرده‌اند یا کارمند سفارت امریکا در کابل بودند ویزای مهاجرت به امریکا صادر کند، این افراد همراه با خانواده‌های‌شان نزدیک به ۵۰ هزار نفر می‌شوند که برخی از آن‌ها از سال‌ها پیش درخواست ویزای مهاجرت به امریکا داده بودند، اما همچنان منتظر پاسخ از طرف امریکا هستند. بسیاری از نمایندگان کنگره امریکا  از نحوه برخورد دولت با مساله همکاران محلی انتقاد و آن را فاجعه‌آمیز توصیف کرده‌اند.

شهاب شهسواري