دیدارنیوز ـ مال‌های بزرگی که در مناطق دو، پنج و شمال شهر جا خوش کرده‌اند و علاوه بر معضل ترافیک باعث تراکم جمعیت در این مناطق شده‌اند. حال این پرسش به میان می‌آید که با وجود معضلاتی که مال‌ها و مراکز خرید و فروشگاه‌های بزرگ برای مناطق شمالی و مرکزی شهر پدید می‌آورند، چرا این مراکز تجاری به جنوب شهر منتقل نمی‌شوند که علاوه بر ترافیک کمتر در داخل شهر سبب رونق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بیشتر برای مناطق جنوبی تهران شوند. در واقع اگر توسعه شهر به صورت متوازن رخ می‌داد قطعا تعداد زیادی از مراکز تجاری در پهنه(s) در جنوب تهران ساخته شده بودند. در این گزارش تلاش می‌شود اثرات توسعه مناطق‌تجاری بر کیفیت زندگی شهری در جنوب تهران بررسی شود.
پراکندگی نامتوازن مجتمع‌های‌تجاری چند منظوره – مال‌ها – باعث تمرکز این سازه‌ها در مناطق یک تا پنج و 22 شده است. این در‌حالی است که نتایج یک بررسی نشان می‌دهد مناطق داخل محدوده بافت فرسوده به دو دلیل «تخفیف 50 درصدی در عوارض ساخت تجاری» و «رشد بارگذاری‌های مسکونی» از ظرفیت بالقوه برای ساخت «مال»های جدید برخوردارند. با وجود تخفیف‌های قابل توجه برای ساخت مراکز تجاری شاهد ساخت مراکز تجاری و چند منظوره در مناطق بافت فرسوده تهران نیستیم و به نظر می‌رسد از نظر صاحبان سرمایه ساخت مراکز تجاری در مناطق بافت‌فرسوده و کم‌بضاعت شهری چندان به صرفه به‌نظر نمی‌رسد. در واقع به دلیل گرایش بیشتر ساکنان مناطق شمال شهر به خرید از مراکز تجاری چند منظوره اگر این مراکز به جنوب منتقل شوند به لحاظ بعد مسافتی بسیاری از آنها از مراجعت و خرید به این مناطق سرباز می‌زنند. به گفته رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران املاک و اراضی بزرگ مقیاس که در پهنه بازارهای تجارت جهانی در طرح تفصیلی به عنوان(اس‌های ویژه) در جنوب شهر تهران تعریف شده‌اند، حدود ۱۷۰ هکتار مساحت دارند. محمد سالاری اظهار کرد: «در فرایند تدوین طرح‌جامع شهر تهران و طرح تفصیلی یک فرصت کم‌نظیر تحت عنوان بازارهای تجارت‌جهانی و پهنه‌های کار و فعالیت در مناطق جنوب‌شهر تهران پیش‌بینی شده است و یکی از اهداف تدوین‌کنندگان طرح‌جامع کم کردن فاصله شمال و جنوب شهر بوده است.»
لزوم فراهم‌آوری زیرساخت‌ها و ابزارها
یک جامعه‌شناس شهری و عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با «آرمان» در ارتباط با لزوم توسعه تجاری در مناطق‌جنوبی تهران می‌گوید: مراکز تجاری اصولا توسط بخش‌خصوصی ساخته می‌شوند و این بخش باید از بازگشت سرمایه خود مطمئن باشد. حسین ایمانی جاجرمی می‌افزاید: آیا بسترهای لازم برای سرمایه‌گذاری بخش‌خصوصی در جنوب تهران فراهم شده است یا خیر، زیرا اگر فراهم نباشد، هیچ فردی حاضر به سرمایه‌گذاری در این مناطق نیست و اگر بستر فراهم باشد، با توجه به وضعیت فعلی این مناطق سرمایه‌گذار دچار ضرر و آسیب می‌شود. بنابراین شهرداری باید سیاست مناسب را در پیش گرفته و بسته‌های تشویقی برای متقاضیان ساخت این مراکز در جنوب تهران آماده کند. طرح جامعه توسعه شهری یک سند فضای کالبدی است، اما اگر الزام وجود ابزارها و بسترهای لازم وجود نداشته باشد هیچ اتفاق خاصی در مناطق کمتر توسعه‌یافته رخ نمی‌دهد. او خاطرنشان می‌کند: به‌طور معمول گرو‌ه‌های جمعیتی صاحب درآمد و وقت که توانایی مالی برای خرید و سپری کردن اوقات فراغت را دارند طبقه متوسط روبه بالا هستند و محل زندگی آنها نیز مشخص است. تهران یک کلانشهر است و رفت‌وآمد در آن نیازمند وقت و هزینه است، بنابراین ساخت این مراکز در جنوب شهر نیازمند بسترها، زیربناها و بسته‌های تشویقی از سوی شهرداری است. ایمانی جاجرمی می‌گوید: به‌عنوان مثال فرهنگسرای بهمن قبلا کشتارگاه بود، اما تبدیل به یک فرهنگسرای معتبر شد که در آن کنسرت‌های موسیقی با کیفیت مطلوب برگزار می‌شد؛ این کار بخشی از جمعیت ساکن در منطقه شمال شهر را مجاب به رفت‌وآمد به این فرهنگسرا در جنوب تهران کرد. هرچند به مرور زمان این مکان معمولی شد، اما در برهه‌ای عملکرد موفق داشت. در مثالی دیگر در مناطق کمتر توسعه یافته شهر پاریس پروژه‌های مسکونی، تجاری و هنری همزمان احداث می‌شوند. به عنوان مثال هنگام نوسازی مساکن فقرا مال‌ها و گالری‌های هنری نیز ساخته می‌شوند. این در‌حالی است که امروز هرکدام از فعالیت‌های نوسازی، تجاری‌سازی و توسعه فرهنگی در شهر تهران جداگانه انجام می‌شوند. مال‌سازان به راحتی مجوز ساخت در مناطق شمالی شهر تهران را اخذ می‌کنند، اما اگر بحث عدالت اجتماعی مهم باشد اجازه تمرکز این مراکز در شمال شهر داده نمی‌شود. بنابراین باید سیاست‌گذاری به‌گونه‌ای باشد که اجازه ساخت مال در شمال شهر تنها درصورتی داده شود که سازنده یک مجتمع تجاری و فرهنگی نیز در منطقه‌ای کمتر توسعه یافته تهران بسازد. او می‌افزاید: همچنین توسعه فرهنگی یا مبتنی بر صنایع خلاق باید در مناطق جنوبی تهران دنبال شود، اما تا زمان فراهم نشدن بسترها و امکانات در مناطق‌جنوبی هیچ اتفاق خاصی نمی‌افتد. ایمانی جاجرمی می‌گوید: اگر توسعه مراکز تجاری با پیوستاجتماعی انجام شود قطعا نقاط مثبتی مانند مرغوبیت املاک، آمدن امکانات توسعه و از بین رفتن نابرابری، افزایش اعتبار و خوش‌نامی مناطق‌جنوبی و در عین حال شلوغی، تراکم، افزایش نابرابری‌طبقاتی را به همراه دارد. بنابراین تمام این موارد باید با مطالعه و رعایت پیوستاجتماعی و زیست‌محیطی انجام شود و با ملاحظه اقدام کرد در غیراین صورت شاید به ضرر مردم باشد و باعث از بین رفتن آسایش و آرامش منطقه شود.
افزایش کیفیت زندگی در مناطق‌جنوبی
حضور مراکز تجاری در مناطق جنوبی تهران اثرات مثبت متعددی بر کیفیت زندگی شهری دارد؛ یکی از مهم‌ترین آنها بحث جذب گردشگر به این مناطق است. بسیاری از مناطق بافت فرسوده و همچنین جنوب تهران باتوجه به نوع بافت شهری و کمبود مراکز تجاری و تفریحی تمایل اندکی برای بازدید گردشگران در آنها می‌انگیزند. در واقع به‌رغم وجود بسیاری از اماکن و خانه‌های باستانی و قدیمی در مناطق قدیمی و بافت فرسوده تهران از دوران قاجاریه و پیش از آن، این مناطق همچنان در جذب گردشگر مشکل دارند. اگر افراد تمایلی برای بازدید از اماکن تاریخی نداشته باشند این مناطق از نظر وجود مراکز تجاری چند منظوره، مراکز فرهنگی فاخر و همچنین تالارهای فرهنگی در مضیقه شدید هستند و قطعا تمایل اندکی برای بازدید از مناطق بافت فرسوده و جنوبی تهران وجود دارد. مال‌ها پا به هر منطقه بگذارند، زمینه‌ساز فعالیت‌های متعدد در حوزه‌های تجاری، اداری، خدماتی، فضاهای تفرجگاهی و بازارهای بین‌المللی می‌شوند و ناخودآگاه از شکاف طبقاتی شمال و جنوب تهران می‌کاهند.
مال‌سازی برابر با توسعه‌‌تجاری نیست
یک عضو کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران در گفت‌وگو با «آرمان» در ارتباط با لزوم توسعه تجاری در مناطق جنوب تهران می‌گوید: مراکز تجاری چند منظوره را نمی‌توان در هر محدوده شهری احداث کرد و آنها باید در فضاهای باز، خیابان‌های‌عریض و مکان‌های خارج از محدوده‌شهری ساخته شوند. زهرا نژادبهرام می‌افزاید: اگر بنابه ساخت یک مرکز تجاری چند منظوره در درون شهر، کوچه و خیابان باشد، با توجه به حجم تردد، بارگیری و بارانداز آن و همچنین مشکلات رفت‌وآمد کارکنان مراکز‌تجاری چندمنظوره زندگی شهری در این مناطق با مشکلات متعدد مواجه می‌شود. بنابراین باید ضوابط و مقررات خاصی برای ایجاد مراکز‌تجاری، پاساژها، مراکز تجاری چندمنظوره وجود داشته باشد. او خاطرنشان می‌کند: مرکز تجاری چندمنظوره کوروش زندگی محله‌ای منطقه‌ای و کارکرد یک بزرگراه را به‌رغم تمام هزینه‌های احداث آن تحت‌شعاع قرار داده و چرخه حرکت‌اجتماعی و ترافیکی غرب تهران را دچار مشکل کرده است. نژادبهرام تاکید می‌کند: امروز مراکز تجاری زندگی‌شهری در مناطق مسکونی شمال تهران را تحت‌شعاع قرار داده‌اند و اگر تصمیم به توسعه این مراکز تجاری در جنوب تهران باشد قرعه‌فال به نام بخش جنوبی شهر نیز می‌افتد تا تحت‌تاثیر فجایع شهرسازی قرار بگیرند. او می‌افزاید: بنابراین ضوابط ایجاد این مراکز و ارزش افزوده باید مدنظر قرار بگیرد و صرفا تصمیم برای ساخت مال‌ها در چهار گوشه شهر درست نیست. آیا ساخت آنها ارزش و مزیت اقتصادی دارد یا می‌تواند ایجاد کند یا خیر. نژادبهرام می‌گوید: تمام ارزش‌های جریان زندگی شهری با ارائه ایده‌های و رویکردهای مشخص در مناطق باید تقویت شوند. به عنوان مثال بازار سنگ‌فروشان در منطقه‌ای نزدیک مسگرآباد اگر ساماندهی و مدیریت شود مزیت نسبی این بازار برای منطقه تقویت شده است. اگر مشابه پاساژ کوروش را در منطقه شرق احداث کنیم مجموعه شهری با چالش جدی مواجه شده و قواره شهرسازی را برهم می‌زند. او تاکید می‌کند: یکی از دلایل ارزشیابی بافت فرسوده از دست‌رفتن ارزش سکونت در این مناطق است؛ مسئولان شهری نباید اجازه دهند ارزش‌های سکونت مانند ارزش فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی در محدوده‌های شهری دچار چالش شودو تمام این موارد باید همزمان در مناطق باشند. اگر ارزیابی‌های لازم صورت گرفته و پیوست‌های‌اجتماعی، فرهنگی، زیست‌محیطی و اقتصادی کامل باشد در آن صورت باید بفکر ایجاد مراکز تجاری بزرگ افتاد. افراد متقاضی ساخت این مراکز نیز بدانند اگر پیوست‌های‌ترافیکی، زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی آنها آماده نباشد شهرداری و شورای‌شهر مجوز برای ایجاد مال‌ها را صادر نمی‌کنند. نژاد بهرام می‌افزاید: به‌عنوان مثال پیش از دوره جدید شهرداری مجوز ساخت پاساژ چند طبقه در منطقه18 داده شده، اما امروز ناکارآمد بوده و دچار افول اقتصادی شد، به این دلیل که بخشی از آن متعلق به شهرداری بوده مالک دچار ورشکستگی شده است. از سوی دیگر توسعه مراکز تجاری به احداث مال‌ها و پاساژها خلاصه نمی‌شود بلکه تمام مراکز‌تجاری مانند مغازه‌ها نیز تجاری هستند. بنابراین چرا قصد برهم‌ریزی سیستم‌اقتصادی در محدوده‌های مختلف تهران را داشته باشیم و برچه استنادی صرفا مال‌ها موجب توسعه اقتصادی و جذب گردشگر می‌شوند؟!
منبع: آرمان/ آرزو ضیایی/۸ مرداد ۹۷
