ترکیه و ایران؛ الگوهای موفق و ناموفق در توسعه صنعت گردشگری/ عوامل پیشرفت ترکیه در صنعت توریسم چیست؟

محدودیت منابع سوختی و انرژی مانند نفت، در تامین منابع اقتصادی مورد نیاز کشور‌ها سبب شده که بسیاری از ملل متمدن جهان به صنعت گردشگری و توریسم با توجه به مزیت‌ها و پتانسیل‌های آن به عنوان جایگزین مناسبی برای منابع انرژی توجه کنند. این توجه و لزوم برنامه ریزی در صنعت گردشگری برای کشورهایی، چون ایران که با بحران‌های متعددی از جمله بحران نقدیندگی، محدودیت منابع ارزی، اقتصاد تک محصولی و بیکاری مواجه هستند، ضرورت بیشتری دارد.

 

شبنم امینایی در خصوص رفع موانع ساختاری رشد گردشگری در ایران گفت: ما باید الگو‌ها و روش‌هایی را که کشور‌های همسایه برای توسعه گردشگری خود اتخاذ کرده اند مطالعه و بررسی کنیم. به عنوان مثال مطالعات در خصوص ترکیه و مالزی نشان می‌دهد که این کشور‌ها با کمک سازمان جهانی گردشگری، ابتدا سند توسعه گردشگری خود را تنظیم و سپس همان سند را با کمک برنامه‌های کاربردی، عملیاتی کردند. مطالعات من بر روی سند گردشگری ترکیه به همراه تایید اساتید و متخصصین گردشگری در بخش‌های مختلف و همچنین دانشگاهیان نشان می‌دهد که نزدیک به ۸۰ درصد از راهبرد‌های گردشگری ترکیه قابلیت پیاده و اجرا شدن در ایران را دارد.

وی افزود: علی رغم ارائه نتیجه چنین مطالعاتی، سازمان متولی گردشگری در ایران اراده‌ای برای تدوین طرح و برنامه و اجرای آن در راستای رشد صنعت گردشگری نداشته است.

شبنم امینایی در ادامه بیان موانع توسعه گردشگری در ایران گفت: مانع بعدی، همه زمانی و همه مکانی نبودن گردشگری در ایران است؛ بدین معنی که گردشگری ما محدود به چند مکان خاص است و لازم است ما برای شناسایی و معرفی جاذبه‌های گردشگری و سایر اماکن و فضا‌های جغرافیایی و اقلیمی متنوع خود کار کنیم. البته آنچه که در این ارتباط بسیار ضروری است، فرهنگ سازی و آموزش استفاده از اماکن و فضا‌های بکر و تازه است؛ زیرا بدون انجام کار فرهنگی، فضا‌های تازه شناخته شده نیز ممکن است به سرعت آلوده به زباله شود و یا در معرض آسیب‌های دیگر قرار بگیرند.

وی ادامه داد: در همین زمینه آموزش دادن به افراد و خانواده‌ها در راستای جستجو و یافتن اماکن و فضا‌های جدید در سفر‌ها به همراه آموزش حفظ محیط زیست و مولفه‌های دستیابی به گردشگری پایدار نیز مهم است.

این فعال گردشگری بر عنصر زمان نیز تاکید کرد و گفت: از نظر زمانی، سفر‌ها می‌بایست در طول سال توزیع شده و محدود به تعطیلات نوروز و تابستان نباشد. به عنوان مثال می‌توان از فرصت تعطیلات زمستانی نیز برای سفر استفاده کرد.

وی تاکید کرد: نکته دیگری که در رشد گردشگری و معرفی اماکن و جاذبه‌های جدید اهمیت دارد، معرفی جاذبه‌های گردشگری جوامع محلی به کمک مشارکت مردمی و اهالی روستا یا محل موردنظر است؛ بدین معنا که اگر مردم برای حفاظت و معرفی جاذبه‌های گردشگری روستا و شهر خود تلاش کرده و همچنین فضا را برای بازدید و اقامت توریست‌ها مهیا کنند، NGO‌ها نیز می‌توانند ضمن کمک به ارائه چنین آموزشی، ظرفیت‌های گردشگری جوامع محلی را معرفی کنند. به عنوان مثال سعید انصاریان به همراه دوستانش در روستای «اَلگِن» کهگیلویه و بویراحمد مدتی است که به کاشتن درخت‌های بلوط و کمک به احیای جنگل‌های زاگرس و همچنین مرمت آثار باستانی منطقه خود مشغولند.

امینایی افزود: یکی از اهداف «فانوس» به واقع معرفی، حمایت و ترویج این قبیل فعالیت‌ها با هدف فرهنگ سازی و الگوبرداری دیگران از نمونه‌های موفق است. این نکته که افراد و شرکت‌ها چگونه می‌توانند در راستای مسئولیت‌های اجتماعی خود فعالیت کنند بسیار مهم است، بنا به چنین ضرورتی است که ارائه پیشنهاداتی در زمینه انجام مسئولیت‌های اجتماعی و دعوت به همکاری و مشارکت، به صورت یکی از اصلی‌ترین اهداف برگزاری همایش‌های فانوس درآمده است. این مشارکت از این حیث مهم است که اغلب شرکت‌ها ممکن است نتوانند به تنهایی پروژه‌های مسئولیت اجتماعی (CSR) خود را که به جامعه سود می‌رساند، به خوبی معرفی و ترویج کنند؛ در نتیجه نقش سازمان‌های مردم نهاد در معرفی عملکرد افراد یا شرکت‌ها اهمیت می‌یابد.

شبنم امینایی در ادامه صحبت خود با موضوع مشکلات گردشگری ایران، ضمن اشاره به تجربه موفق ترکیه در زمینه توسعه گردشگری و نقش مدیریت یکپارچه در صنعت توریسم گفت: رویکرد یکپارچه و کنش گرایانه و پرهیز از اقدامات جزیره‌ای و خرد، در مدیریت صنعت گردشگری بسیار مهم است.

وی افزود: کشور ترکیه برنامه‌ای یکپارچه و جدی و البته هماهنگ برای توسعه گردشگری خود دارد که باعث شده از سال ۲۰۱۲ تاکنون از لحاظ تعداد گردشگران ورودی در جایگاه ششم دنیا قرار گیرد. به عنوان مثال در ترکیه تمام نهاد‌ها و ارگان‌های مربوط به گردشگری زیر نظر وزارت فرهنگ و گردشکری بوده و به عنوان مثال شورا‌های محلی گردشگری تحت نظارت شورای ملی گردشگری و در چهارچوب برنامه‌های راهبردی این نهاد فعالیت می‌کنند. این برنامه‌ها نیز به نوبه خود با مشورت و هماهنگی سازمان جهانی گردشگری تدوین شده اند.

وی افزود: مساله‌ای که اخیرا در حوزه گردشگری مورد توجه قرار گرفته، معرفی و نمایش ارزش‌ها و میراث ملموس و ناملموس فرهنگی و هنری در هر کشور است. دولت‌ها می‌کوشند آگاهی ملی و بین المللی را نسبت به دارایی‌های فرهنگی افزایش دهند.

امینایی در ادامه به یکی دیگر از مشکلات جدی توسعه گردشگری در ایران اشاره کرد و گفت: فقدان آمار و نبود پایگاه ملی اطلاعات گردشگری، مانعی جدی برای توسعه گردشگری است؛ در حالی که کشور‌های توسعه یافته دارای پایگاه داده گردشگری هستند که در این پایگاه تلاش می‌شود اطلاعات مفصلی در خصوص شرکت‌های گردشگری، واحد‌های اقامتی، تحلیل آماری میزان اقامت مسافرها، بازدید از اماکن گردشگری و مواردی از این قبیل، کسب و در اختیار پژوهشگران، واحد‌های تحقیقاتی و برنامه ریزان قرار گیرد. در بحث آمار، مفهوم حساب‌های اقماری گردشگری (TSA – Tourism Satellite Account) نیز اهمیت دارد. این مفهوم برای اندازه گیری میزان تاثیر اقتصادی گردشگری به وجود آمده است، با این هدف که کشور‌ها بتوانند به یک سیستم آماری گردشگری دقیق و کارآمد دست پیدا کنند و آمار‌ها قابلیت قیاس بین المللی داشته باشند. متأسفانه کشورمان در زمینه پیاده سازی TSA هم پیشرفت چندانی نداشته است.

این فعال اجتماعی و گردشگری در ادامه به یکی دیگر از نقاط قوت صنعت گردشگری ترکیه اشاره کرد و گفت: آن‌ها بر سفر‌های داخلی نیز تمرکز دارند، توجه شان تنها بر توریست خارجی نبوده و برای جذب هموطنان خود در شهر‌های مختلف تلاش می‌کنند.

وی افزود: آن‌ها همچنین تفرجگاه‌های ساحلی را گسترش داده و اقامتگاه‌های ماهی گیری ایجاد کرده اند، ما هم می‌توانیم در سواحل خودمان و با درنظر گرفتن شرایط بومی، امکانات جدیدی برای تفریح ایجاد کنیم.

 

شبنم امینایی به اقدام دیگر ترکیه در توسعه گردشگری یعنی برندسازی اشاره کرد و گفت: کشور‌های دیگر، مناطق و اماکن گردشگری خود را به برند تبدیل کرده و روی آن سرمایه گذاری کرده اند، اما ما برای برند سازی و بازاریابی اقدامی نکردیم. در نمایشگاه‌های بین المللی گردشگری حضور کم رنگی داریم و از تیم‌های برندسازی و گروه‌های تبلیغاتی استفاده نمی‌کنیم، از این رو است که دنیا هنوز نمی‌داند گردشگری ایران را می‌بایست با کدام برند و مکان بشناسد.

وی افزود: اقدام دیگر ترکیه این است که هر سال یکی از شهرهایش را به عنوان مقصد گردشگری فرهنگی با هدف جلب گردشگران به آن شهر خاص معرفی می‌کند. ترکیه مدت هاست که بر روی گردشگری فرهنگی خود کار می‌کند؛ در حالی که پیشتر تمرکزش بر جاذبه‌های ساحلی بود. آن‌ها در توضیح این تغییر رویکرد، استدلال می‌کنند که گردشگری انبوه در سواحل آسیب زننده بوده و بار زیادی را بر منابع طبیعی کشور تحمیل می‌کند، در نتیجه گردشگری فرهنگی و تاریخی در اولویت کار قرار گرفته است. آن‌ها در این راستا بافت قدیم شهر‌ها و اماکن تاریخی را بازسازی کرده و همچنین به بحث نورپردازی و روشن کردن این اماکن هنگام غروب و شب توجه کرده اند، این اماکن اعم از قنات‌ها، برج ها، قلعه‌ها و کاروانسرا‌ها هستند. بازسازی، مرمت و روشن سازی اماکن در شب سبب رونق گردشگری و جذب توریست شده است.

امینایی ادامه داد: اقدام دیگر در خصوص توسعه توریسم فرهنگی، تعبیه کردن فضایی برای استراحت کوتاه، خوردن و آشامیدن و همچنین فروش محصولات مختلف در کنار اماکن تاریخی ـ فرهنگی است. این مساله تاثیر زیادی بر درآمد و اشتغال زایی دارد.

 

 

این فعال گردشگری در ادامه توضیحات خود در خصوص دلایل پیشرفت ترکیه در صنعت گردشگری گفت: در ترکیه بازار‌های قدیمی احیا و بازسازی شده و تلاش می‌شود صنایع دستی با کیفیت ارائه و به بسته بندی‌ها توجه کنند.

وی افزود: نصب تابلو‌های چند زبانه در مسیر‌های درون شهری و برون شهری و دقت در جانمایی این تابلو‌ها و نصب باجه‌های اطلاعات گردشگری در اماکن مختلف شهری و روستایی، یکی دیگر از اقدامات ترکیه در توسعه صنعت توریسم است.

امینایی اشاره کرد: اقدام موثر دیگر ترکیه در توسعه گردشگری خود، توجه به کودکان و تأثیرگذاری در دوران کودکی است. امروزه در تمام دنیا این اعتقاد وجود دارد که توسعه موثر از کودک آغاز می‌شود، زیرا نهادینه شدن مفاهیم در کودک، در رفتار بزرگسالی او تاثیر می‌گذارد. ترکیه بر مبنای همین نظر، ارزش میراث فرهنگی را به کودکان آموزش می‌دهد و همچنین بخش‌های آموزشی در اماکن تاریخی و فرهنگی و موزه‌ها تاسیس کرده است.

وی افزود: به علاوه ترکیه بر روی ترویج و تقویت سنت نقالی و ملزومات آن مانند ساز و موسیقی مخصوص، سرمایه گذاری فرهنگی کرده و با کمک خانه‌های فرهنگ در حال معرفی و توسعه آن است. به عنوان مثال داستان‌های عامیانه و بومی توسط نقال‌ها خوانده و اجرا می‌شود، این اجرا‌ها در قالب سی دی، کتاب و سایر محصولات فرهنگی تهیه و به فروش می‌رسند. ترکیه در این راستا همچنین اقدام به برگزاری فستیوال‌های بین المللی نقالی کرده است.

امنیایی ادامه داد: ترکیه در بخش سلامت و درمان نیز بر چشمه‌های آبگرم خود سرمایه گذاری کرده و بخش درمان را به گردشگری پیوند زده است. به عنوان مثال کسی که برای استفاده از آب‌های درمانی مراجعه می‌کند از آثار تاریخی و فرهنگی اطراف چشمه‌ها نیز دیدن می‌کند.

وی افزود: اقدام دیگر ترکیه شناسایی زمین‌ها و فضا‌های مناسب گردشگری و معرفی آن به بخش خصوصی است. این کشور همچنین در راستای توانمند سازی جوامع محلی، افراد بومی را برای تولید و معرفی صنایع دستی و گردشگری، همین طور مدیریت کسب و کار و کیفیت خدمات و اداره مهمان سرا‌های محلی آموزش می‌دهد. همچنین مردم محلی را به ساخت موزه‌های خانگی تشویق می‌کند، این خانه‌ها در واقع فضا‌هایی برای نمایش عناصری، چون هویت، قومیت، فرهنگ و طبیعت یک منطقه خاص هستند.

وی افزود: ترکیه و سایر کشور‌ها در راستای جذب توریست، مساله سرویس‌های بهداشتی و تجهیز آن، پناهگاه ها، سیستم‌های ردیابی ماهواره‌ای در مسیر‌ها و ساخت پارکینگ‌ها را جدی گرفته اند، توجه ما، اما به مساله مهم سرویس‌های بهداشتی برای گردشگران به میزان کافی نبوده است!

امینایی افزود: ترکیه به «گردشگری رویداد» نیز بسیار توجه دارد. این نوع از گردشگری با هدف رونق بخشیدن به جامعه میزبان به برنامه ریزی گسترده نیاز دارد. ترکیه شهر‌های دارای زیر ساخت مناسب گردشگری رویداد را شناسایی کرده و در حال تجهیز و آماده سازی آن‌ها است.

وی در پایان اضافه کرد: البته بخش مهمی از مشکلات توسعه گردشگری در ایران به مردم بازمی گردد؛ بدین معنا که مردم هم توجهی به حفظ منابع طبیعی و فرهنگی نداشته و در این خصوص آموزش ندیده اند.