دیدارنیوز: چهارتاقی «دشت بروز» در دامنه بلندیهای باختری روستاینویس در ۱۷ کیلومتری شمال خاوری تفرش (به خط مستقیم) در استان قم جای دارد. مردم بومی این بنا را به گونه سنتی با نام «چارتاق» یا «چارتاقی» میشناسند.
آتشکده نویس یکی دیگر از نمونههای چهارتاقیهای یگانه در ایران با قاعده چهارگوش است. بنا از چهارپایه با چهار تاق ساخته شده که گنبدی با میانجی چهار فیلپوش روی آنها ساخته شدهاست. ویژگیهای کالبدی و عناصر معماری و سازه بنا نشانگر آن است که همروزگار با دیگر چهارتاقیهای جداگانه ایران است و دیرینگی به اوایل دوره ساسانی و ۱۸۰۰ سال میرسد.
مصالح بنا دربرگیرنده بنا، قلوه سنگ و لاشهسنگهای بدون تراش با ملات گچ است. چهارسوی بنا، چشماندازی باز و بیهیچ در یا پنجره و مانعی است. از دید ساختمانی چهارتاقی همانند این بنا در سرزمین پارس که خاستگاه چهارتاقیهاست و دیگر منطقههای ایران دیده میشود.
سیاوش آریا (کنشگر و پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی) در گفتگو با ایلنا، به این نکته اشاره داشت که تاراجگران و قاچاقچیان اموال فرهنگی و تاریخی به بهانههای پوچ و خیالانگیز یافتن گنجی که وجود خارجی ندارد به آتشکده بسیار ارزشمند «نویس» در استان قم یورش برده و با کندوکاوهای غیرمجاز و پدیداری گودالی بزرگ در پیرامون آن، به یادگار ساسانیان دستبرد زدهاند.
او ادامه داد: آتشکده «نویس» یکی از سالمترین چهارتاقیهای ایران به شمار میآید و یادگار ساسانیان است، اما این محوطه مورد دستبرد قاچاقچیان میراث فرهنگی و سوداگران اموال تاریخی و فرهنگی قرار گرفته و در نزدیکی آن گودالی بزرگ با کند و کاوهای غیرمجاز پدید آورده و به محوطه باستانی آن آسیبهای برگشت ناپذیری را رساندهاند. همچنین ولگردان و معتادان محلی در جای جای بنای ساسانیان آتش روشن کرده و پس از مصرف مواد مخدر، خاکستر آتش خود را برجای گذاشتهاند که صحنه زشت و زنندهای را به نمایش گذاشته است.
به گفته آریا، هرچند این روزها دستبرد قاچاقچیان میراثفرهنگی در جای جای این محوطه به چشم بخورد، اما مرمتهای غیر اصولی و غیرکارشناسی آتشکدهنویس مورد دیگری است که دوستداران میراث را آزار میدهد. مرمتهایی که بیشتر بازسازی و شلختهکاری و آسیب به بنای ساسانی به شمار میآید. در مرمتهای غیراصولی که در گذشته انجام شده از ملات سیمان در بیشتر بخشها استفاده شده که افزون بر نمایش نازیبای آتشکده، زخمهای ژرفی بر پیکره یادگار ساسانیان زده شده است. از سویی، همین مرمتها هم به خوبی و درستی اجرا نشده و نوعی شلختهکاری در بنای ساسانی برجای مانده که چشمانداز بسیار زشتی را به نمایش گذاشته است.
آتشکده «نویس» با شماره ۳۴۴ در تاریخ ۲۰ خوردادماه ۱۳۲۱خورشیدی به ثبت ملی رسیده است. آتشکده «نویس» با نامهای آتشکده برزو و چهارتاقی برزو نیز شناخته شده است و بومیان به آن چهارتاق یا چهارتاقی میگویند. این آتشکده در دشت برزو در دامنه کوه و در میان باغهای کشاورزی جای گرفته است که پیشروی باغها میتواند تهدیدی برای آن باشد.
