نگاهی به مخاطرات و خسارت های عدم نظارت بر فعالیت شبکه های اجتماعی

دیدارنیوز ـ یکی از معضلات فضای مجازی، درواقع پنهان ماندن هویت افراد است که باعث افزایش احتمال سوء‌استفاده از آنها خواهد شد. همچنین تخریب اخلاق اجتماعی نیز یکی از نگرانی‌های موجود است که اگر بدرستی تدبیر نشود پیامدهای منفی گسترده‌ای را به‌دنبال خواهد داشت. به طوری که امروزه ویژگی‌های فضای مجازی راه را برای تخریب اخلاق در جامعه باز کرده است. به‌عنوان نمونه، پخش تصاویر خصوصی افراد، بروز اختلاف میان زوجین و فرزندان، انعکاس گزارش‌های غیر واقعی و درج کامنت با عناوین غیر واقعی، هر روزه معضلات زیادی را برای مردم به وجود می‌آورد. در این زمان باید به این نکته توجه کرد که انتشار اخبار غیر واقعی و دستکاری تصاویر خصوصی افراد با هدف اختلاف افکنی هیچ کدام نشانه اخلاق مداری محسوب نمی‌شود و رواج بی‌اعتمادی در جامعه را به‌دنبال خواهد داشت.

 یکی از نکات دیگر این است که هر گونه روابطی که در داخل این فضا انجام می‌شود به خاطر عدم شناخت طرفین «غیر واقعی» تلقی شده و تجربه نشان می‌دهد در صورتی که افراد شناخت کافی از یکدیگر نداشته باشند احتمال بروز تخریب و بی‌اخلاقی افزایش خواهد یافت. البته این معضل تنها مختص فضای مجازی نیست و ما در طول روز شاهد بی‌اخلاقی و تخریب‌های گسترده دیگری نیز هستیم که اغلب به‌شکل پنهانی صورت می‌گیرد.

 به‌طور کلی بر این باورم که اگر فضای مجازی همبستگی و اعتماد اجتماعی را به‌دنبال داشته باشد، می‌تواند فرصت تلقی شود؛ فرصتی که باید در چارچوب اخلاق در جامعه از آن استفاده کرد. هرچند متأسفانه امروزه این فضا نه تنها هیچ فرصتی ایجاد نکرده بلکه شرایط را برای تضعیف اخلاق اجتماعی و افزایش بی‌اعتمادی نیز فراهم کرده است. یکی از دلایل انتقاد به فضای مجازی نیز به‌همین موضوع برمی‌گردد. به طوری که تاکنون هشدار‌های زیادی درباره آسیب‌های اجتماعی ناشی از فضای مجازی از سوی مسئولان کشور مطرح می‌شود، چراکه آنها معتقدند مدیریت این فضا به مراتب دشوار‌تر از فضای واقعی است. بنابراین با توجه به افزایش گرایش نسل جوان به فضای مجازی و تأثیرات حاصل از این فضا، توصیه می‌شود مسئولان نسبت به آثار مخرب حاصل از فضای مجازی که مهم‌ترین آن تضعیف بنیان‌های اخلاقی در جامعه است، توجه بیشتری داشته باشند. باید دقت کرد در صورت بی‌توجهی به این موضوع، ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی مورد قبول جامعه، دچار آسیب جدی خواهد شد.

یکی از تهدیدات فضای مجازی، لطمه به امنیت اجتماعی مردم است. امنیت اجتماعی نشانه ثبات هر جامعه‌ای است که اگر به آن بی‌توجهی شود ارزش‌ها و هنجار‌های اجتماعی آسیب می‌بیند.

یکی دیگر از نگرانی‌هایی که در زمینه فضای مجازی وجود دارد، تهدید خانواده‌ها است. به‌گونه‌ای که ترویج بی‌اخلاقی یا بداخلاقی درون خانواده به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای اجتماعی یکی از آثار منفی این فضا به‌شمار می‌رود. همچنین گسترش برخی از مؤلفه‌های مرتبط با آسیب‌های اجتماعی از جمله «خشونت خانگی»، «کودک آزاری» و «همسرآزاری» از نشانه‌های تضعیف اخلاق در جامعه هستند که ناشی از ضعف اخلاق اجتماعی است.

شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی نقش قابل توجهی در روابط خانوادگی دارند و شاید به‌همین دلیل است که جوامع مختلف به‌دنبال برنامه‌ریزی برای استفاده از فضای مجازی درچارچوب یک قواعد مشخص هستند. تأمل در برخی از دعاوی خانوادگی در مراجع قضایی در ایران نشان می‌دهد که فضای مجازی و بی‌توجهی به اخلاق در آن، موجب ایجاد زمینه‌های بروز طلاق و مشکلات دیگر شده است. به‌طوری که در حال حاضر یکی از نگرانی‌های والدین درحوزه فضای مجازی، چگونگی استفاده از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی از سوی کودکان و نوجوانان است که این عامل به علت تأثیر‌پذیری آنان از بی‌اخلاقی یا بداخلاقی در این فضا است. همچنین تأملی در حوادث خانوادگی که بخشی از آنها در رسانه‌ها منتشر می‌شود، نشان می‌دهد اغلب دوستی‌های خیابانی ناشی از فضای مجازی است. نکته قابل توجه این است که در همه جوامع مسئولان و کارشناسان موظف‌اند تا به‌شکلی اقدام کنند که بتوانند مروج اخلاق در جامعه باشند و مؤلفه‌های اخلاقی از قبیل صبر، قناعت، گذشت و... را در جامعه نهادینه کنند که این دغدغه به حداقل برسد.

یکی از وظایف محیط‌های اجتماعی مانند مدارس، دانشگاه و رسانه نهادینه کردن مؤلفه‌های اخلاقی بویژه برای کودکان و نوجوانان است. آنها باید با توجه به مؤلفه‌های اخلاقی به شکلی برنامه‌ریزی کنند که از زمان کودکی این مؤلفه‌ها در جامعه نهادینه شود. گرچه امروزه اعتماد جوانان به فضای مجازی و تغییر کارکرد خانواده‌ها و محیط‌های اجتماعی موجب شده تا این افراد در مقابل فضای مجازی تسلیم شده و دیگر آنگونه که باید تحت تأثیر الگو‌های تربیتی خانواده نباشند. همچنین فضای مجازی و اطلاعاتی که در آن منتشر می‌شود، موجب بی‌اهمیت قلمداد شدن نقش والدین و مدارس نیز شده است. هم‌اکنون در برخی کشور‌ها برای استفاده کودکان و نوجوانان از فضای مجازی، تمهیداتی از قبیل دسترسی محدود به اطلاعات یا ساختن گوشی‌هایی که امکانات محدودی روی آن قابل نصب است، در نظر گرفته شده است. این امکانات به‌دنبال این است که با استفاده از مدیریت هوشمند برای کودکان و نوجوانان، آسیب‌های ناشی از این معضل را به حداقل برسانند. البته این دغدغه در تعداد زیادی از کشور‌های جهان وجود دارد و تنها محدود به ایران نیست. ساخت گوشی‌های تلفن همراه با امکانات محدود نیز از دیگر اقداماتی است که برای جلوگیری از آسیب به حوزه اخلاق انجام شده است. چراکه کارشناسان معتقدند جوانان باید به شکلی تربیت شوند که «ثبات»، «پیشرفت»، «انسجام اجتماعی»، «اعتماد به قوانین» و «امنیت در جامعه» تضمین شود.

با توجه به مطالب فوق و شرایطی که هم‌اکنون در استفاده از فضای مجازی در کشور شاهد آن هستیم، باید بدانیم که استمرار رعایت نکردن اخلاق در این فضا، موجب افزایش نگرانی و مشکلات ناشی از آن می‌شود. بر همین اساس ضروری است تا در این زمینه به چند نکته دیگر اشاره کنم تا بتوانیم در عین اتخاذ سیاست‌های مناسب از سوی مراجع ذیربط، خودمراقبتی را هم در این فضا تقویت کنیم و خود را مقید به رعایت اخلاق در این فضا کنیم و رفتار‌های درست را بیش از پیش جایگزین کنیم، چرا که توجه نکردن به این رفتار‌ها و داشتن رفتار نامناسب می‌تواند برای استفاده‌کنندگان پیامد‌هایی هم داشته باشد. براین اساس پیشنهاد می‌شود برای رعایت بیش از پیش اخلاق در فضای مجازی به این نکات هم توجه کنیم. در نشر و باز نشر مطالب و محتوا در این فضا باید دقت شود تا مطالب مستهجن منتشر نشود، مطالب غیر واقعی و دروغ منعکس نشود، اذهان عمومی تشویش نشود، ارزش‌ها وهنجار‌های اجتماعی جامعه همچون فضای واقعی در این فضا مد نظر قرار داده شده و رعایت شود تا احساس امنیت افزایش یابد. همچنین در بارگذاری اطلاعات و تصاویر شخصی به شکلی عمل شود که در صورت بازنشر آنان از سوی دیگران برای مردم مشکلاتی ایجاد نشود، عکس‌های غیر اخلاقی بارگذاری نشود، در تعامل با دیگران در این فضا چارچوبی داشته باشیم که اخلاق در آن رعایت شده باشد.  نکته دیگر این است که باید از شوخی‌های غیر اخلاقی در این فضا بپرهیزیم، به اعتقادات و باور‌های اقوام مختلف احترام بگذاریم وحتی به شکل طنز یا جوک اقوامی را مورد تمسخر قرار ندهیم، در بازنشر مطالب به‌گونه‌ای گزینشی عمل نشود تا مطابق با اهداف و اغراضی که داریم خلاف واقع مطالب را منتشر نکنیم و برای ابراز وجود در فضای مجازی رفتار‌هایی نشان داده نشود که پیامد‌های منفی برای افراد داشته باشد. در پایان نکته‌ای که مردم باید به آن توجه کنند این است که از دو بهم زنی در این فضا بپرهیزند و به‌شکلی واکنش نشان ندهند که حیثیت دیگران خدشه دار شود.