مصداق بارز هدر دادن ارز کشور

دیدارنیوز ـ مصرف سیگار و قلیان هزینه قابل توجهی را به بسیاری از خانواده‌ها تحمیل می‌کند. در واقع می‌توان از جمله مشکلات خودساخته جوامع انسانی را اعتیاد به مواد دخانی دانست؛ امر مذمومی که هزینه‌های هنگفتی بر جامعه بار می‌کند. در این میان زمین‌های مرغوبی که باید برای تولید محصولات غذایی و احتیاجات ضروری زیر کشت برود به امر تولید توتون و تنباکو اختصاص می‌یابد. هزینه‌های مصرف مواد دخانی و بالطبع درمان نیز از جمله هزینه‌های اضافی و غیرمنطقی است که این صنعت بسیار سودآور بر جامعه بار می‌کند.

با توجه به آنچه گفته شد و خرد و کلان نیز به معایب و مضرات آن آگاه هستند چرا باید در شرایط بغرنج اقتصاد فعلی کشور، ارز دولتی در اختیار این صنعت قرار بگیرد؟ در هنگامه‌ای که مردم دغدغه احتیاجات اولیه خود را دارند و درست یا غلط نسبت به تأمین ضروریات زندگی‌شان دل نگرانی دارند، چه اولویتی باعث شده ارز دولتی به شرکت‌های دخانی تعلق بگیرد؟ چنانچه قیمت مواد خوراکی افزایش یابد - که یافته - سلامت جامعه با مخاطره مواجه می‌شود؛ و اگر قیمت محصولات فرهنگی از جمله کتاب و مجله و ... افزایش پیدا کند - که مع‌الاسف آن نیز به وقوع پیوسته - فرهنگ جامعه با آسیب جدی مواجه می‌شود و در آینده‌ای نه چندان دور عوارض خود را نشان خواهد داد. اما سوال این است اگر قیمت سیگار و توتون افزایش پیدا کند چه اتفاق نامیمونی می‌افتد الا اینکه این امر می‌تواند به مصرف کمتر و یا ترک اجباری معتادان به دخانیات منجر شود؟ کدام عقل سلیمی می‌پذیرد منابع ارزی کشور را در شرایط بحرانی به امری اختصاص بدهیم که عده‌ای آن را دود کنند و به خود و سایر اقشار جامعه صدمه بزنند؟

به هر روی یحتمل خرد جمعی منتج به آن شده است که دخانیات جزء اولویت‌های اولیه و اساسی جامعه است و می‌بایست ارز دولتی بدان تعلق گیرد و شاید انسانی‌ترین دلیل این باشد که حدود ۶۰۰۰ کارگر در شرکت ملی دخانیات مشغول به فعالیت هستند و برای اینکه اقتصاد خانوار‌های بسیاری که در این صنعت مشغول به فعالیت هستند با مخاطره مواجه نشود، می‌بایست بدان‌ها ارز دولتی تعلق بگیرد. خوب اگر چنین است مسئولان ذی‌ربط باید پاسخگو باشند که چرا عمده این ارز باید به نمایندگی‌های شرکت‌های خارجی در ایران تعلق بگیرد؟

روزی که این شرکت‌ها مجوز فعالیت در ایران را دریافت کردند بنا بود در قدم اول با جذب سرمایه‌گذاری خارجی آغاز به فعالیت کنند و از همان مسیر به حیات خود ادامه دهند؛ اما امروزه طبق آماری که منتشر شده است متأسفانه عمده ارز دولتی به نمایندگی شرکت‌های خارجی تعلق گرفته است. شرکت‌هایی که سود حاصله از تجارت خود را به ارز تبدیل می‌کنند و از کشور خارج می‌سازند و شرکت دخانیات ایران از این سفره بهره‌ای بسیار اندک برده است؛ و این تخصیص بودجه بین شرکت‌های خارجی و شرکت دخانیات ایران بیانگر آن است که خیلی هم دغدغه معاش کارگران شاغل در این صنعت نبوده که اگر چنین بوده، امروز نباید شرکت دخانیات ایران با حدود ۶۰۰۰ کارگر نفس‌هایش به شماره بیفتد.

شرکت‌های (BAT (British American Tobacco و (JTI (Japan Tobacco International شرکت‌های چندملیتی تولید و فرآوری توتون و سیگار هستند که بیشتر از یک دهه است در ایران به‌صورت مجاز فعالیت می‌کنند و سهم قابل‌توجهی از بازار سیگار داخلی را در اختیار دارند.

شرکت بی‌ای تی پارس (تولیدکننده برند‌های کنت، دانهیل، پالمال، مانتانا): یکی از شعبه‌های شرکت چندملیتی بریتیش آمریکن توباکو است که در ایران فعالیت می‌کند. بی‌ای تی بعد از شرکت فیلیپ موریس (تولید کننده برند مالبرو) بزرگ‌ترین تولیدکننده توتون و تنباکو و سیگارت در دنیا است. دفتر مرکزی این شرکت در شهر لندن قرار دارد. این شرکت از نظر میزان فروش سالیانه پس از فیلیپ موریس در رتبه دوم جهانی قرار دارد. BAT در بیش از ۴۲ کشور دارای شعبه تولید و دفتر فروش بوده و محصولات آن در ۱۸۰ کشور جهان٬ عرضه می‌گردد. پرفروش‌ترین برند‌های سیگار در مالکیت این شرکت عبارتند از: دانهیل، کنت٬ پال مال، لاکی‌استرایک٬ کول و روتمنز.

بریتیش آمریکن توباکو در فهرست اولیه از شرکت‌های ذکرشده در بازار بورس لندن قرار دارد. درآمد این شرکت در سال ۲۰۱۷ بیش از ۲۰ میلیارد دلار و سود خالص آن در سال در حدود ۶.۵ میلیارد دلار بوده است.

شرکت بی‌ای تی پارس از شرکت‌های رهبر بازار دخانی ایران است که سهم قابل‌توجهی از فروش سیگار داخلی را در اختیار دارد و به دلیل در اختیار داشتن منابع مالی فراوان و امکاناتی مانند تبلیغ مستقیم محصولات (استند و قفسه نمایش محصولات در خرده‌فروشی‌ها) توانسته است سهم خود را در بازار ایران گسترش دهد.

شرکت جی تی آی پارس و جی تی آی پارسیان (تولیدکننده برند‌های وینستون، مگنا، کمل، مونت کارلو، جی وان، ساتر) شعبۀ شرکت چندملیتی ژاپن توباکو اینداستری در ایران است. JTI هم از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان سیگار در دنیا است. محصولات این شرکت در بیش از ۱۳۰ کشور دنیا فروخته می‌شود و حدود ۴۰ هزار نیروی تحت استخدام خود از ۱۰۰ ملیت مختلف را دارد. برند‌های وینستون، کمل، مگنا و ... از برند‌های مطرح این شرکت می‌باشند.

در سال ۲۰۱۶ سهم فیلیپ موریس ۲۴.۶ سهم بازار جهانی، شرکت بی‌ای تی ۱۹.۴ درصد و جی تی آی ۱۴.۴ درصد از فروش جهانی سیگار بوده است.

بی‌ای تی پارس و جی تی آی پارسیان (پارس) از شرکت‌های رهبر صنعت دخانیات کشور هستند. این دو شرکت با در اختیار داشتن سهم قابل‌توجهی از بازار، مقدار قابل‌توجهی از گردش مالی بازار دخانی داخلی را در اختیار دارند و عمدۀ درآمد خود را به‌صورت ارز‌های خارجی از کشور خارج می‌کنند. در ابتدای امر این شرکت‌ها با هدف جذب سرمایه‌گذاری خارجی و کنترل قاچاق و انتقال تکنولوژی جدید تولید سیگارت، فعالیت قانونی خود را در ایران آغاز نمودند، اما به‌جای انتقال تکنولوژی تولید و تربیت نیروی انسانی، افراد باتجربه صنعت داخلی دخانیات کشور را نیز جذب ساختار خود نموده‌اند.

با توجه به قانون ممنوعیت تبلیغ مستقیم و غیرمستقیم محصولات دخانی، این شرکت‌ها در سال‌های اخیر با نقض صریح این قانون و قرار دادن استند‌های بزرگ ویترینی سیگار در سوپرمارکت‌های سراسر کشور به تبلیغ مستقیم محصولات خود پرداخته‌اند این درحالی است که شرکت‌های داخلی مانند شرکت دخانیات ایران به دلیل محدودیت منابع مالی و محدودیت‌های قانونی، قادر به اجرای چنین روش‌هایی نیست. از طرفی این شرکتها در سال‌های اخیر، با تولید محصولات ارزان‌قیمت، سیاست افزایش رقابت با تولیدکنندگان داخلی سیگار ارزان‌قیمت مانند شرکت دخانیات را در پیش‌گرفته‌اند.

در شرایط کنونی که شرکت‌هایی مانند شرکت دخانیات ایران با تولید برند‌های ملی، پرچمدار تولید ملی این صنعت در کشور است، به دلیل عدم دسترسی به منابع ارزی در تأمین مواد اولیه با مشکلات عدیده‌ای روبرو هستند، این شرکت‌ها به دلیل ماهیت بین‌المللی خود و توانایی بالا در تأمین مواد اولیه، به‌راحتی قادر به ادامه فعالیت خود هستند. از سوی دیگر این شرکت‌های چند ملیتی در شرایط فعلی اقتصادی کشور، مقادیر قابل‌توجهی ارز دولتی و نیمایی نیز دریافت نموده‌اند که در مقایسه با شرکت‌های با تولیدات ملی به‌مراتب بیشتر بوده است.

قابل ذکر است دریافت ارز‌های دولتی برای واردات مواد اولیه و تجهیزات از سوی این کمپانی‌ها درحالی صورت می‌گیرد که شرکت دخانیات ایران به‌عنوان یک شرکت کاملا ایرانی که با داشتن حدود ۶۰۰۰ نفر پرسنل شاغل بخشی از بار اجتماعی و اشتغال کشور را به دوش می‌کشد و با انواع مشکلات مالی و تولیدی دست به گریبان است، علی‌رغم تلاش بسیار، موفق به دریافت مقادیر اندکی ارز با قیمت دولتی شده است.
 

در شرایط کنونی شرکت دخانیات ایران به‌عنوان بزرگترین و مهم‌ترین تولیدکننده داخلی محصولات دخانی و با حدود ۶.۰۰۰ نفر کارگر تاکنون نتوانسته است بیش از ۵ درصد نیاز ارزی خود (کمتر از دو میلیون یورو) را از طریق سامانه ارز دولتی یا سامانه نیما تأمین کند این در حالی است طبق آمار‌های منتشر شده بانک مرکزی شرکت‌های بی‌ای تی پارس و جی تی آی پارسیان به‌عنوان نماینده شرکت‌های خارجی توانسته‌اند مقدار قابل‌توجهی ارز کشور را با قیمت‌های دولتی (حدود ۷۶ میلیون یورو) دریافت نمایند.

تأمین بخش قابل‌توجهی از سیگار مصرفی کشور و ایجاد اشتغال و تأمین معیشت بیش از ۶۰۰۰ خانواده به‌صورت مستقیم (با حدود ۱۵ هزار کشاورز و توتونکار) مسئولیت اجتماعی بزرگی است که بر دوش شرکت دخانیات ایران قرار دارد؛ اما شرایط به‌گونه‌ای رقم خورده است که اگر این شرکت نتواند ارز مورد نیاز خود را برای خرید مواد اولیه تأمین کند و خطوط تولیدی آن متوقف شود یا با کمترین ظرفیت (کمتر از یک سوم) مشغول تولید باشد، در آن صورت این شرکت در ماه‌های آینده با مشکل تأمین هزینه‌ها و پرداخت حقوق کارکنان مواجه خواهد شد.