سال خشکسالی در ایران بی‌آب؛ مرگ در هورالعظیم نفس می‌کشد!

دیدارنیوز ـ نسرین نیکنام: هر چند موضوع خشکسالی و کم شدن میزان بارش در سال‌های اخیر تاثیر مستقیمی روی حیات تالاب‌های کشور و انسان‌ها، حیوانات و گیاهانی که به آن وابسته هستند داشته است، اما بسیاری از محققان و پژوهشگران محیط زیست معتقدند تاثیر سد سازی‌ها و عدم اعطای حقابه تالاب‌ها از سوی وزارت نیرو مرگ تدریجی تالاب‌های کشور را رقم زده است و در این میان تالاب هورالعظیم شرایط بحرانی تری دارد، زیرا هم حقابه آن پرداخت نشده هم تنش از ساخت غول‌های آهنی استخراج نفت زخمی است که هر دو این تصمیم‌های غیر کارشناسی مرگ تدریجی آن را رقم زده است.

همسایگی با عراق به واسطه داشتن دو سوم وسعت تالاب هور العظیم و تامین آب این تالاب از رودخانه‌های پر آب این کشور یعنی دجله و فرات سبب شده که بخش ایرانی تالاب شرایط بحرانی تری را تجربه کند تا جاییکه سال‌ها پیش صحبت سر تامین آب این بخش از هور توسط کشور عراق هم مطرح شد، اما مسئولان عراقی از این طرح استقبال نکردند.

البته ماجرا به همین جا ختم نمی‌شود برخی از محققان ایرانی معتنقدند به خطر افتادن حیات هور العظیم را بواسطه تصمیم مدیران کشور عراق است، زیرا آن‌ها موضع خود در مقابل تالاب را سیاسی و نظامی جلوه دادند.

بیشتر بخوانید: محیط زیست بچه سرراهی دولت ها؛ سرگردان میان سازمان و وزارتخانه!

عراقی‌ها مقصرند یا ایرانی ها؟

موضوع وقتی جالب‌تر می‌شود که کشور عراق نظر متفاوتی در مورد وضعیت کنونی تالاب هور العظیم دارد، مسوولان این کشور مقصر اصلی خشک شدن تالاب را سد سازی ایران روی رودخانه کرخه می‌داند، حال آن که درحال حاضر این کشور یک سری دایک و سازه مشابه احداث کرده است که از تبادل آبی رودخانه فرات با تالاب هورالعظیم خودداری شود و در مقابل توقع دارد ایران از طریق سد کرخه آب مورد نیاز هورالعظیم را تامین کند!

اعضای شورای شهر‌های سوسنگرد، بستان و هویزه، دوست داران محیط زیست و کارشناسان متفق القول می‌گویند که باید حقابه تالاب بی‌وقفه داده شود؛ اتفاقی که در سال‌های ۱۳۸۵ و پس از حفاری‌های نفتی متوقف شده بود.

همین چند ماه پیش بود که وضعیت تالاب هورالعظیم در بخش جنوبی به دلیل مرگ هزاران ماهی و وخامت حال گاومیش‌ها خبری شد و همین اتفاق مسئولان را وادار کرد که دریچه سد کرخه را باز کنند، اما همان موقع به این موضوع اشاره داشتند که این رها سازی مشکلی از تالاب هورالعظیم حل نمی‌کند حکم مسکن برای مریضی را دارد که به طور موقت دردش درمان می‌شود.

قرار بود از همان زمان راه حل منطقی‌تر و اجرایی تری برای وضعیت تالاب هورالعظیم اندیشیده شود، اما پس از رها سازی انگار همه فراموش کردند که شرایط بحرانی تالاب زندگی مردم و حیوانات را دستخوش تغییر کرده و باید برای رفع این مشکل چاره‌ای پیدا کنند.

نکته‌ای که نمی‌توان آن را نادیده گرفت این است که بحران خشکسالی و تغییرات اقلیمی که نتیجه آن کاهش بارندگی بود در تبدیل تالاب هور العظیم به مرداب هور العظیم بی تاثیر نبوده است موضوعی که صدیقه ترابی مدیر کل دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو به آن اشاره دارد و می‌گوید: برای احیای این تالاب باید چهار کشور ایران، ترکیه، سوریه و عراق با یکدیگر همکاری کنند. ضمن آنکه در شرایطی که با تغییر اقلیم مواجهیم و توسعه هم داریم، هیچ گاه نمی‌توان تراز تالاب‌ها را مانند قبل از شرایط خشکسالی داشته باشیم.

از سوی دیگر نمی‌توان نقش سد‌ها را در کاهش ورودی آب به هورالعظیم نادیده گرفت. قطعا وزارت نیرو به عنوان مسئول مطالعه و برنامه‌ریزی و کارفرمای اصلی احداث سد در کشور باید درباره اینکه آیا روی تبعات احداث سد‌های مختلف در کشور از جمله سد کرخه و محاسبه سود و زیان آن‌ها توضیح دهد. با این وجود کارشناسان همواره تاکید می‌کنند که نمی‌توان به مسائل آب به صورت تک بعدی نگاه کرد و باید میزان نقش آفرینی هر یک از عوامل در پدیده‌ها با مطالعات علمی و دقیق مشخص شود.

بیشتر بخوانید:دریاچه ارومیه؛ دردمندِ بی‌دوا!

کم بارشی و خشکسالی نقش مهمی در بروز وضعیت هورالعظیم دارد

همانطور که پیشتر هم اشاره شد عوامل زیادی در بحرانی شدن هورالعظیم تاثیر دارد که احد وظیفه رییس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی هم با تائید این موضوع به دیدار می‌گوید: کم بارشی و خشکسالی نقش مهمی در بروز وضعیت بحرانی دراستان خوزستان به ویژه رودخانه کرخه و تالاب هورالعظیم دارد.

او با تاکید بر اینکه آمار دقیقی از وضعیت خشکسالی در هور العظیم منتشر نشده است، می‌افزاید: فعالیت‌های کشاورزی و صنعتی در طول مسیر کرخه سبب شده آب کافی به هورالعظیم نرسد و حیات این تالاب با خطر جدی مواجه باشد.

این مقام مسوول به بحرانی شدن وضعیت هورالعظیم در تابستان سال جاری اشاره می‌کند و تصمیم وزارت نیرو برای باز کردن دریچه‌های سد کرخه و جاری کردن آب زیاد به بستر رودخانه را تصمیم نادرستی می‌داند و می‌گوید: این کار سبب شده تا میزان ذخیره سد کرخه با مشکل جدی روبرو شود.

به گفته وظیفه، وزارت نیرو این اقدام را بدون اطلاع رسانی عمومی انجام داد تا کشاورزان و صنعتگران آب کمتری در طول مسیر برداشت کنند تا حقابه لازم به هورالعظیم برسد.

او میزان بارش در چند شهر استان خوزستان را مورد بررسی قرار می‌دهد و می‌گوید: با اینکه بارش در استان‌های جنوبی دیرتر از استان‌های دیگر اتفاق می‌افتد، اما می‌توان گفت میزان بارش در ۹ ماهه امسال نسبت به بلند مدت تقریبا به صفر رسیده است و در یک کلام منطقه جنوب غرب کشور در خشکسالی صد در صدی قرار دارد.

رییس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی تاکید می‌کند که روستا‌های نزدیک رودخانه کرخه بیشترین بهره برداری از آب‌های جاری دارند و زمانی که میزان دبی آب پایین برود حیات آن‌ها هم با مشکل روبرو می‌شوند.

او میزان بارش در شهرستان‌های مسجد سلیمان، شادگان و شوش را در فصل پاییز ۱۴۰۰ و بلند مدت مقایسه می‌کند و می‌گوید: میزان بارش در این شهر‌ها از ۷ میلیمتر به صفر، از ۸ به یک و دو دهم میلیمتر و از ۹ میلیمتر به یک نهم رسیده است در حالیکه ما در این فصل نیاز به ۱۰ میلیمتر بارندگی داریم.

خشک شدن هورالعظیم یعنی بروز پدیده ریزگرد یعنی بحران‌های دیگر ...

ماجرای خشک شدن تالاب هورالعظیم تنها بروز بحران‌هایی که به آن اشاره کردیم نیست، پدیده‌ای که سالهاست استان خوزستان با آن درگیر بوده ریزگرد است، بحرانی که مسوولان سالهاست برای رفع آن چاره‌ای بیندیشند، اما راه حلی که برای آن اجرا کردند و نتیجه هم نگرفت مالچ پاشی بود، اقدامی غیر کارشناسانه که از نظر کارشناسان محیط زیست آسیبی که این روش به محیط زیست وارد می‌کند بیشتر از بروز پدیده گرد و خاک است.

از سوی دیگر اگر هورالعظیم نباشد نتیجه آن فقط گرد و خاک و ریزگرد نخواهد بود. اگر آب نباشد مردم مجبور به مهاجرت می‌شوند و تالاب را خالی می‌گذارند و مشکلات متعددی از آن ناشی خواهد شد که بدیهی‌ترین مشکل خالی شدن این منطقه مرزی از سکنه و به تبع آن ایجاد مشکلات امنیتی در مرز خواهد بود.

ابعاد بحران خشک شدن تالاب هور العظیم هر روز بزرگتر از روز قبل می‌شود و این موضوعی نیست که مسوولان نسبت به آن بی توجه باشند، حیات هورالعظیم یعنی حیات مردم، حیوانات و گیاهان و جلوگیری از بروز بحران‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی.