دیدارنیوز ـ در نخستین شب از سلسله نشست‌های «عاشورا و امروز ما» که شب گذشته – شنبه شب – با همکاری انجمن اندیشه و قلم، خانه اندیشمندان علوم انسانی و بنیاد اندیشه و احسان توحید برگزار شد، سید محمدرضا بهشتی، استادیار فلسفه دانشگاه تهران در سخنانی با موضوع «عاشورا و دوراهی مسئولیت فردی و اجتماعی»، گفت: شب عاشورا، واقعه‌ای است که گفته می‌شود امام حسین(ع) بیعت خود را از یارانش برمی‌دارد. این واقعه عجیب است، چه کسی چنین کاری انجام می‌دهد؟ به نظر من به همان اندازه که شگفت‌انگیز است، تأمل برانگیز هم هست. علی القاعده هیچ کس در چنین شرایطی، کسانی که اطرافش هستند را پراکنده نمی‌کند.
** امام حسین(ع) نمی‌خواهد آغازگر نقض قرارداد باشد
بهشتی در پاسخ به این پرسش که «ماجرای کربلا چگونه آغاز شد؟»، گفت: ماجرا با تلاش بنی‌امیه برای تحمیل بیعت به امام حسین(ع) و وادار کردن او بر صحه گذاشتن بر این حاکمیت و همچنین تأیید روال و مشی این حکومت آغاز شد؛ آن هم براساس قرارداد صلحی که حدود ۲۰ سال پیش از آن میان امام حسن مجتبی(ع) و معاویه بسته شده بود. معاویه در این سال‌ها تقریبا تمام بندهای پیمان را زیر پا گذاشته بود. امام حسین(ع) تا 20 سال کماکان به این قرارداد متعهد است ولو اینکه این قرارداد دائما از سوی طرف مقابل نقض شود. ایشان نمی‌خواهد آغازگر نقض این قرارداد باشد؛ چنان که در هر مورد، وقتی بندی از بندهای این قرارداد شکسته می‌شود، اعتراض می‌کند. براساس نامه‌هایی که امام حسین(ع) در این باره به معاویه ارسال كرده است، این موضوع را نشان می‌دهد که این دو در چه موضعی و جبهه‌هایی با هم تقابل دارند. حسین بن علی تخلف‌هایی را که از جانب حاکمیت به نام جانشین پیامبر و به صورت خلافت و دین انجام می‌شود، گوشزد می‌کرد. در یک مورد حتی جلوی خراجی که به شام می‌رود را می‌گیرد.
بهشتی در ادامه گفت: امام حسین(ع) در وصیت به محمد بن حنفیه، اعلام موضع می‌کند و پیش‌بینی می‌کند که در آینده به چه چیزهایی متهمش خواهند کرد. متهم به استفاده از زمام قدرت برای بهره‌برداری از اموال عمومی، متهم به فتنه‌گری و آشوب، کفر، ارتداد و … می شود، بنابراین سعی می‌کند که از طریق این پیام کوتاه، اهدافش را آشکار کند.
** تلاش امام حسین(ع) برای پیراستن نهضت از رنگ قبیله‌گرایی
بهشتی اضافه کرد: امام حسین(ع) در این پیام خود، می‌گوید که من از روی شرارت و سرکشی از این شهر خارج نمی‌شوم و همچنین از روی فساد، تباه‌خواهی، ستم و ستم‌گری هم خروج نمی‌کنم. تنها هدف من، اصلاح در امت جدم است. بنابراین تلاش من این است که خود را از هرگونه شایبه‌ای که ممکن است در این مسیر بوجود بیاید، مبرا کنم؛ مانند برابری‌خواهی قبیله‌ای. قابل توجه است که در نامه امام(ع)، حمایت قبیله‌ای هم مطرح نمی‌شود، هرچند براساس عرف، قبایل از یکدیگر حمایت می‌کردند اما امام حسین(ع) تنها می‌گوید، کسی که در این مسیر با من همراهی کند، با این پیش‌بینی به طلب شهادت آمده و کسی که همراهی نکند بداند که نصرت و پیروزی از آن او نخواهد بود. همین، نه درخواست می‌کند و نه بنی‌هاشم را وعده می‌دهد که اگر با من همراه شوید چنین و چنان خواهد شد. امام حسین(ع) تلاش می‌کند نهضتش را از رنگ قبیله‌ای، پیراسته نگه دارد.
**وظیفه اجتماعی امام حسین(ع) در قبال مردم
این استاد فلسفه دانشگاه تهران با اشاره به پاسخ با اکراه امام علی(ع) به دعوت مردم از ایشان برای خلافت بعد از عثمان، تأکید کرد: تلاش امام حسین(ع) برای جلب حمایت مردم کوفه نیز بعد از فراخوانی است که اتفاقا از سوی آنها مطرح می‌شود و وظیفه اجتماعی امام حسین باعث می‌شود او نهایتا به سمت کوفه حرکت کند.
**در شب عاشورا تکلیف اجتماعی امام و یارانش تمام می‌شود
بهشتی همچنین تصریح کرد: این لحظه یعنی تا شب عاشورا این تکلیف اجتماعی بر گردن حسین بن علی(ع) است که همت خود را بگذارد. اما در شب عاشورا به نقطه‌ای می‌رسیم که بعید است دیگر بتواند کاری انجام دهد. البته به هر قیمتی هم قرار نیست به این نقطه برسد. بنابراین تعهد اجتماعی او در شب عاشورا تمام می‌شود. اما از این به بعد چه؟ امام حسین(ع) در این لحظه خطاب به یارانش می‌گوید که اینجا نقطه‌ای است که تکلیف اجتماعی بر ما تمام شده است. اینها اگر دسترسی به من پیدا کنند به تعقیب شما نمی‌پردازند بنابراین از این فرصت استفاده کنید و بروید.
**ای کاش مجالس امام حسین همراه درس‌آموزی از او باشد
بهشتی همچنین با اشاره به ماجرای حضرت عیسی، حواریون و پتروس افزود: امام حسین(ع) به یارانش می‌گوید می‌دانم شما صادقید با این حال این مسیر دیگر تصمیم شخص من است زیرا به نظر می‌رسد دیگر وظیفه اجتماعی ما تمام شده است و من شما را به همراهی با خودم ملزم نمی‌کنم. هرکسی هم می‌خواهد این کار را بکند اراده شخصی اوست. چقدر با ارزش است وقتی می‌شنویم افرادی که در مجلس حاضرند برمی‌خیزند و می‌گویند که ما همراه تو هستیم؛ نه از آن جهت که بر ما بیعت داری بلکه ما هم می‌خواهیم زندگی باعزتی در راه حق داشته باشیم.
جودکی: تاریخ اسلام به پالایش نیاز دارد
در ابتدای این مراسم که در سالن فردوسی خانه اندیشمندان برگزار شد، حجت‌الله جودکی، پژوهشگر تاریخ در سخنرانی خود با موضوع «مقتل‌شناسی واقعه کربلا» با بیان اینکه «تاریخ نگاری در اسلام خیلی دیر و در قرن دوم آغاز شد»، افزود: این بدان معناست که حوادثی که در قرن اول و حتی نیمه دوم قرن دوم اتفاق افتاد به سهولت نگارش نشده است.
جودکی با بیان اینکه «نخستین مقتلی که در باب امام حسین(ع) نگارش شده، مقتل «ابومخنف لوط بن یحیی» است که توانسته از دستبرد حوادث مصون بماند»، آن را یک مقتل جامع خواند که کمترین میزان غلط‌های تاریخی را دارد.
این پژوهشگر تاریخ با اشاره به نقل‌های مختلف رویدادها در عصر کنونی که به عصر ارتباطات معروف است، تأکید کرد که به طریق اولی، درباره آنچه از گذشته‌ها نقل شده باید بیشتر به دیده تردید نگریست.
وی یکی از مشکلات در بحث تاریخ اسلام را نقل موضوعات بدون علم به آن عنوان کرد و افزود: این خود می‌تواند از علل اصلی تفرقه به وجود آمده در میان امت اسلامی باشد. از دیگر مشکلاتمان در تاریخ اسلام وجود داده‌های متضادی است که خیلی هم راستی‌آزمایی نشده‌اند. این بزرگترین مشکلی است که با آن روبه‌رو هستیم.
** برخی از مقاتل موجود، مخلوق ذهن افرادند
جودکی تصریح کرد: گاهی بعضی اتفاق‌ها را به زعم خود در تاریخ ویرایش می‌کنیم که این ویرایش تاریخی کار بسیار خطرناکی است. برخی مسائل را که به نظر ما خوب نبود حذفش کردیم و نکات دیگر را به آن اضافه کردیم. این شاخ و برگ‌ها اضافه شد تا جایی که حتی اندیشمندان بعدی هم که آمدند به اینها اعتماد کردند و آنها را به عنوان ماده‌های واقعی کربلا پذیرفتند. انحرافات از اینجا آغاز شد. بسیاری از مقاتل موجود، مخلوق ذهن افراد هستند. بنده مقاتل را سه دسته کرده‌ام؛ مقاتلی که تا اواخر قرن چهارم هجری نوشته شده‌اند يعنى ۳۴۰ سال بعد از حادثه نگارش شده‌اند. با این وجود در این مقاتل میکروب تحریف حداقل وجود دارد. اما از مقاتلی که از ابتدای قرن پنجم به بعد نوشته شده این میکروب به شدت وارد شده است. مقاتلی که از قرن هشتم به بعد نوشته شده‌اند، دیگر تحریف کاملا در آنها وجود دارد. مثلا «اسب ذوالجناح» اولین بار در کتاب آقاى کاشفی آمده، یعنی هشت قرن بعد از حادثه کربلا. ما عروسی قاسم را اولین بار در این کتاب می‌بینیم.
وی با تأکید بر اینکه «ما چاره‌ای نداریم جز اینکه به پیروی از کتاب خدا برگردیم و تمام احادیث و روایاتی که به ما رسیده را با قرآن مقایسه کنیم»، گفت: باید هرچیزی که با قرآن و عقل و علم مغایر بود را کنار بگذاریم.
این کارشناس تاریخ در ادامه با اشاره به تأکید قرآن بر علم و تدبر تصریح کرد: بسیاری از روایات و احادیث بر مبنای ظن و گمان هستند و علم نیستند. باید تاریخ اسلام را اول به پالایشگاه ببریم بعد راجع به گزاره‌های تاریخی قضاوت کنیم. برای پالایش، اول به قرآن نیاز داریم به عنوان سندی که یقین داریم در آن تحریف نشده است و دوم عقل و پاسخ به این پرسش که «آیا چنین چیزی عقلا ممکن است یا ممكن نیست؟» دین در کنار عقل و علم جواب می‌دهد و نجات‌بخش خواهد بود. دین در کنار جهل همان چیزی که مارکس می‌گفت؛ افیون توده‌ها.
سلسله نشست‌های عاشورا و امروز ما، در سومین سال متوالی، امسال نیز همزمان با ایام سوگواری سالار شهیدان از سوی انجمن اندیشه و قلم، خانه اندیشمندان علوم انسانی و بنیاد اندیشه و احسان توحید، از ساعت ۲۰ در سالن فردوسی خانه اندیشمندان برقرار است. امشب، در دومین شب از این مراسم، حجت‌الاسلام رسول جعفریان با موضوع نگاهی مجدد به منابع عاشورا و دکتر ناصر مهدوی با موضوع امام حسین و حق و تکلیف سخنرانی خواهند کرد.
