نهادهای دولتی برای زنان سرپرست خانوار چه کرده‌اند؟

دیدارنیوز ـ سارا مختاری: در ابتدا لازم به ذکر است، توضیحاتی که در ادامه مبنی بر ارائه خدمات توانمند‌سازی به زنان سرپرست‌خانوار و حمایت از آنها توسط بهزیستی و کمیته امداد می‌آید، گزارشات خود این نهادهاست و صحت و یا عدم صحت این آمار و اطلاعات بر نویسنده روشن نیست، به ویژه که این سازمان‌ها در دادن اطلاعات و معرفی زنانی که از این امکانات استفاده می‌کنند، بسیار سخت‌گیر هستند.

 

کیفیت زندگی زنان خانوار در تهران و شهرستان‌ها و خدماتی که نهادهای دولتی و مردمی در قبال آنها انجام می‌دهند، در ارتباط نزدیک با وضعیت اقتصادی کشور قرار دارد زیرا از طرفی دولت‌های نولیبرال برای خود وظیفه‌ای در قبال اقشار آسیب‌پذیر و حمایت از آنها قائل نیستند و بنابراین تعهدی ندارند که بخشی از بودجه و منابع را به سمت گروه‌هایی چون زنان سرپرست خانوار هدایت کنند. از طرف دیگر با کاهش سطح زندگی مردم و فقر روبه رشد، نهادهای مردم‌نهاد و خود مردم توان حمایت از تهی‌دستان را از دست می‌دهند و این اقشار و از جمله زنان سرپرست خانوار به حال خویش رها می‌شوند.

 

وضعیت زنان سرپرست خانوار به لحاظ کیفیت زندگی در کلان شهرها و در شهرهای کوچک و شهرستان‌ها متفاوت است. در شهرهای کوچک به این دلیل که همبستگی اجتماعی وجود داشته و مردم یک محله اغلب باهم در تعامل هستند، این زنان به سرعت شناسایی شده و مورد حمایت قرار می‌گیرند.

 

از آنجا که کمک نهادهای حمایتی مانند کمیته امداد بسیار اندک است، معیشت این زنان اغلب از محل کمک‌های مردمی تامین می‌شود به ویژه زنان دارای فرزند و زنان سالمندی که به تنهایی زندگی می‌کنند، کمک‌های بیشتری دریافت می‌کنند. این حمایت‌های مردمی از این نظر که که امکان اشتغال برای زنان در شهرستان و شهرهای کوچک بسیار کم است، حائز اهمیت است.

 

بعضی از این زنان در فصل برداشت محصولات کشاورزی و یا سیفی‌جات، به صورت فصلی کارگری کرده و بعضی دیگر در خانه‌هایی که صاحبان آنان تمکن مالی دارند، کار می‌کنند که البته این کار مستمر نیست. معاش این زنان در شهرستان‌ها عمدتا از طریق مشاغل خانگی از جمله تهیه رب، آبلیمو، میوه‌های خشک، تهیه ماست و لبنیات و ... تامین می‌شود.

 

وضعیت این زنان از حیث کمک‌های که از بهزیستی یا اورژانس اجتماعی دریافت می‌کنند، متفاوت است. در بعضی از شهرستان‌ها نهادهای حمایتی ضعیف عمل کرده و زنان سرپرست خانوار اغلب با کمک فامیل، خانواده و مردم زندگی می‌کنند.

 

در شهرهای چون مریوان کردستان به لطف تلاشهای فردی مددکارانی چون « قمری خسروزاده» که به شکل شبانه‌روزی در تلاش است کمک‌های اورژانس اجتماعی این شهر را به سمت زنان آسیب دیده و در معرض آسیب این شهر از جمله زنان سرپرست خانوار هدایت کند، اقداماتی در این اورژانس در جهت توانمندسازی زنان انجام می‌شود.

 

در این بخش بهزیستی و اورژانس اجتماعی ابتدا این زنان را شناسایی کرده و در گام اول سعی در تجهیز خانه‌های آنها با وسایل مورد نیاز می‌کند. گام بعدی توانمندسازی این زنان در کارگاه‌های خوداشتغالی است که تلاش می‌شود در هفته سه جلسه و در رشته‌های چون صنایع‌دستی، قالی‌بافی، بسته‌بندی‌های خانگی، خیاطی، گل‌سازی و کیف‌سازی به زنان آموزش داده شده به این زنان مدرک پایان دوره داده می‌شود.

 

پس از پایان کارگاه‌های توانمندسازی تلاش می‌شود در حمایت از کار تولیدی این زنان و برای افتتاح مغازه و یا محل فروش محصولات، وام‌های مختلفی به آنها داده شود. این کلاسها در روستای اطراف نیز دایر می‌شود. به جز مشاغل خانگی، زنان در زمینه پرستاری کودک و سالمند و همچنین بهیاری نیز آموزشهایی می‌بینند.

 

در شهر قم به گفته مدیرکل کمیته امداد این شهر، بیش از 14 هزار زن سرپرست خانوار تحت حمایت کمیته امداد هستند (این آمار زنان بی‌سرپرستی که تحت پوشش نیستند را شامل نمی‌شود). بر اساس این آمار بیش از ۴ هزار نفر از این زنان زیر ۴۰ سال سن دارند.

 

این مقام، مهمترین مشکل سازمان‌دهی این زنان را بیکاری آنان و نبودن ظرفیت شغلی به ویژه با توجه به نوع خاص فرهنگ قم دانست. در نتیجه برای این زنها که اغلب مادر نیز هستند، راهی به جز اشتغال خانگی وجود ندارد. اما این حوزه نیز دارای مشکلات خاص خود از جمله مقررات نظام بانکی درخصوص اعطای وام است. برای اغلب این زنان پیداکردن چند ضامن برای یک وام دشوار است. مانند تمام اورژانس‌های اجتماعی خدمات کمیته‌ امداد بسیار اندک است و با مقرری ماهی ۶۰هزار تومان نمی‌توان هیچ بی‌سرپرستی را پوشش داد.

کمیته امداد قم تشکیل مجدد کانون خانواده با محوریت بازگرداندن زنان مطلقه به زندگی را یکی از راه‌حل‌های مساله زنان سرپرست تشخیص داده است. بر اساس این طرح تلاش می‌شود زنانی را که به دلیل اعتیاد همسر، متارکه کرده‌اند، به نزد همسرانشان بازگردانده و حدالمقدور برای شوهرانشان اشتغال‌زایی کند.

مدیرکل کمیته امداد قم اعلام کرد در سال 96 در حدود 24 میلیارد و 660 میلیون تومان وام به زنان سرپرست خانوار داده شده که 853 زن با این میزان اعتبار مشغول به کار شده‌اند. همچنین 632 نفر از فرزندان این زنان هم وام آموزشی دریافت کرده‌اند. این مقام گفت خدماتی از قبیل مشاوره‌های تخصصی، بیمه کارآفرینی و بسته‌های تشویقی به این زنان داده می‌شود.

 

در کل استان  اصفهان به گفته کورش محمدی ۸۰ هزار زن سرپرست خانوار وجود دارد. که به گفته معاون اجتماعی استان، از این تعداد نزدیک به ۱۰هزار زن سرپرست خانوار تحت پوشش بهزیستی  قرار دارند که به همراه اعضای خانواده‌هایشان به رقمی در حدود ۳۳هزار نفر می‌رسند.

   از این آمار ۳ هزار نفر متعلق به شهر اصفهان و مابقی مربوط به دیگر نقاط استان است. فوت همسر، طلاق و از کار افتادگی همسر مهمترین دلایل سرپرست خانوار شدن این زنان است. دختران خودسرپرست نیز در ردیف زنان سرپرست خانوار قرار دارند.
 
معاون امور اجتماعی بهزیستی اصفهان نیز اعلام کرد، در کنار مستمری، زنان سرپرست خانوار دوبرابر یارانه دولتی دریافت می‌کنند. کمک‌های موردی بهزیستی به این زنان به فراخور حال آنها و میزان اعتبارات، متفاوت است.

پرداخت ودیعه مسکن به منظور رهن یا ترمیم و بهسازی منزل، پرداخت هزینه غربالگری سلامت برای بیماری‌های زنان خصوصا بیماری سرطان، پرداخت شهریه دانشجویان دانشگاه آزاد، پیام نور و دیگر دانشگاه‌ها در تمام مقاطع تحصیلی، کمک هزینه تحصیلی برای دانش‌آموزان و پرداخت یارانه به خانواده‌های چندقلو که در استان شناسایی شده، توزیع شیرخشک و کمک به خانواده‌هایی که دارای فرزند معلول هستند، از جمله خدماتی است که مسولین بهزیستی در شمار حمایت‌های خود از خانواده‌های زن‌سرپرست عنوان می‌کنند.

در زمینه کارآفرینی برای این زنان، طرح گروه‌های همیار مختص شهرها و روستاها وجود دارد که در این طرح، مجموعه‌ای از زنان سرپرست خانوار، در یک حرفه مشغول به کار می‌شوند و تمام اعتبارات این طرح  اعم از اجاره مکان و ملزومات مورد احتیاج بر عهده بهزیستی است. درآمد این مشاغل مختص خود مددجویان است و بهزیستی هیچ هزینه‌ای در قبال آن دریافت نمی‌کند.

طرح خدمات مالی خرد، طرح کارآفرینی دیگری است که در مناطق روستایی اجرا می شود، شیوه اجرای این طرح به صورت ایجاد صندوق‌های زنان در قالب گروه‌های ۲۰ تا ۲۵ نفره است که ماهیانه در قبال پرداخت مبلغی وام دریافت می‌کنند. در حدود ۱۲۶ گروه خرد در سطح استان اصفهان در ۷ شهرستان در حال فعالیت‌اند.

یکی از اعضای شورای شهر اصفهان از افتتاح مرکز رشد سرپرست خانوار «مرآت» در منطقه 10 اصفهان که محل تجمع زنان بی‌سرپرست است، خبر داد. هدف از اجرای این طرح، آموزش مشاغل خانگی به این زنان اعم از خیاطی، قلاب‌بافی و سایر حرفه‌های دستی است.

این مقام مسئول در بهزیستی استان، در مورد غربالگری سلامت زنان سرپرست خانوار هم گفت: ما موضوع بیمه برای این زنان را هم در نظر گرفته‌ایم؛ بیمه روستایی و عشایری که مختص خانواده‌های روستایی است، این خانواده‌ها پس از شناسایی، به کارگزاری‌هایی که در رابطه با صندوق بیمه روستایی  ـ عشایری فعالیت می‌کنند، معرفی شده و بیمه آنها مستقیم از خود بهزیستی پرداخت می‌شود.

 

در استان ، کهگیلویه و بویراحمد به گفته مدیرکل کمیته امداد این استان ۲۸هزار خانواده در استان، تحت پوشش این نهاد هستند که از این تعد  ۱۵ هزار و ۴۷۶ خانوار یعنی بیش از ۵۰ درصد از مددجویان کمیته امداد استان را زنان سرپرست خانوار تشکیل می دهند که از این تعداد ۴۲ درصد به خاطر فوت سرپرست و باقی به دلیل طلاق و متراکه، مفقودی همسر، زندانی، سرباز و بدسرپرست بودن، تحت حمایت هستند.
 
به گفته وی ۱۹۴ طرح اشتغال‌زایی و خودکفایی با اعتبار سه میلیارد تومان برای زنان سرپرست خانوار تحت حمایت کمیته امداد استان اجرا شده است.

به گفته این مسول کمیته امداد برای این زنان  دوره‌های آموزش فنی و حرفه ای تدارک دیده است و همچنین به زنان سرپرست خانوار خدماتی مانند اجاره مسکن، پرداخت هزینه درمان، خدمات آموزشی و... ارائه می‌شود.

به گفته مسول کمیته امداد در یاسوج، این نهاد در خصوص اقدامات عمرانی برای زنان سرپرست خانوار، ۴۰۰ مورد تعمیرات، ۷۵ مورد احداث مسکن روستایی، ۷۰ مورد احداث و خرید مسکن شهری و ۵۰ مورد احداث سرویس بهداشتی انجام داده است.

همچنین ۷۹۰ زن سرپرست خانوار از بیمه اجتماعی و ۹۷۸ خانوار از بیمه روستائیان و عشایری کمیته امداد بهره جسته اند.

 

در تهران نیز به گفته معاون حمایت و سلامت خانواده کمیته امداد، یک میلیون زن سرپرست خانوار تحت حمایت کمیته امداد هستند که حدود ۵۵درصد این زنان به دلیل فوت همسر سرپرست خانوار شده‌اند، بقیه نیز به دلیل طلاق یا دلایل دیگر تحت پوشش کمیته امداد قرار گرفته‌اند. از سال 1386 طبق قانون، بانوان سرپرست خانوار شهری و روستایی که اشتغال خانگی دارند، مشمول بیمه تامین اجتماعی می شوند.

 

در فارس از مجموع زنان بی سرپرست، در حدود ۹هزار  و ۶۰۰ نفر تحت پوشش بهزیستی هستند. بیش از ۲هزارنفر از این زنان با مشکل جدی مسکن مواجه هستند. مسول بهزیستی شیراز به قانون خدمات حمایتی اشاره کرد و گفت به طور كلي سالانه بايد ۱۰درصد خانوارهاي زن سرپرست ما از گردونه حمايت‌هاي مستمر خارج شوند. در صورتی که بسیاری از این زنان به دلیل عدم توانمندی در اداره زندگی خود توان تامین معیشت را ندارند اما به هر حال قطع مستمری می شوند. بالا بودن هزینه درمان بیماری‌ها در کنار نبود کار و شغل برای این زنان، مشکل عمده زنان بی‌سرپرست در استان فارس است.

 

در ماههای اخیر زنان سرپرست خانوار در کنار بسیاری از ایرانیان فشار مضاعفی را تحمل کرده و می‌کنند. با آغاز سال تحصیلی، تامین هزینه‌های آموزشی فرزندان از جمله دغذغه‌های این زنان است.