۳۰ درصد کودکان کانون تربیت تهران تبعه خارجی هستند (گفت‌وگو با علی رستمی، مدیر کانون اصلاح و تربیت تهران)

دیدارنیوز ـ کودکانی هستند که در اثر کم توجهی والدین و خانواده، دوستان و در سطح بزرگتر، جامعه، ناخواسته رفتار معارض با قانون از خود نشان داده و به دلیل این رفتارها که بزه را به همراه داشته است، در مکانی به نام کانون اصلاح و تربیت نگه داشته می شوند. آنان را از مجرمان بزرگسال جدا می کنند زیرا با توجه به شرایط سنی و اجتماعی، علل و انگیزه های غالبا متفاوت بزهکاری در این قشر با سایر بزهکاران بزرگسال مشاهده می شود. 

کانون اصلاح و تربیت مکانی برای نگهداری، تربیت و تهذیب کودکان و نوجوانان مجرم با قوانین خاص است. کانون اصلاح و تربیت تهران در محله شهرزیبا واقع و این کانون در سال 1347 ویژه نگهداری و تربیت کودکان بزهکار زیر 18 سال راه اندازی شده است.

طبق ماده ١٨ آئین نامه قانونی و مقررات اجرایی سازمان زندان ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور کانون مزبور چنین تعریف شده است:

«کانون اصلاح و تربیت مرکزی است جهت نگهداری، اصلاح و تربیت و تهذیب اطفال غیربالغ و بزهکار یا بزهکارانی که کمتر از ١٨ سال تمام سن داشته باشند.»

خبرنگار قضایی ایرنا در گفت و گویی تفصیلی درباره شرایط کانون اصلاح و تربیت و وضع مددجویان آن با «علی رستمی» مدیر این کانون به بررسی مسائل این کودکان پرداخته که در ادامه آمده است: 

 چه تعداد مددجو در این کانون هستند؟

- با توجه به مباحث قانون مجازات اسلامی، تعداد کودکان حاضر در کانون با توجه به قانون مجازات اسلامی افزایش قابل ملاحظه ای نداشت و همانند قبل حدود 148 مددجو در این کانون هستند.

پرداختن به موضوع نوجوانان، کودکان و زنان در سطح جوامع بشری موضوعی است که نگاه ویژه ای را می طلبد. به ویژه در دولتمردان، حقوقدانان، جامعه شناسان، روانشناسان و کسانی که در حوزه آسیب های اجتماعی فعالیت می کنند.

دلیل این امر، آسیب پذیری بیشتر این اقشار نسبت به دیگر افراد جامعه است؛ از این رو سعی می شود روی برنامه ریزی ها با موضوع و محوریت کودکان بیشتر پرداخته شود و به منظور رعایت حقوق این افراد در سطح جامعه و با توجه به این باور که قشر آسیب دیده جامعه، قربانیان مسائل اجتماعی هستند، نگاه روی این موضوع ویژه است. 

کودکان دارای رفتار معارض با قانون، گناهکار نیستند، بلکه قربانی مسائل اجتماعی هستند و باید به آنان کمک کرد تا از منجلابی که در جامعه در آن گرفتار شده اند، رها شوند. 

در سالیان اخیر تلاش شد مهارت های فردی، اجتماعی و زندگی این کودکان افزایش یابد زیرا نداشتن مهارت یکی از خلاها و عواملی است که این کودکان دچار آسیب های اجتماعی می شوند.

مهارت های فردی و اجتماعی می تواند باعث شود که کودکان زیر 18 سال مرتکب رفتارهای معارض با قانون نشوند و سر از کانون اصلاح و تربیت درنیاورند. این کانون به بازاجتماعی کردن و بازپروری و همچنین بازگشت شرافتمندانه این کودکان به سطح جامعه کمک می کند.

کودکان چرا رفتار معارض به قانون از خود بروز می دهند؟

- خانواده های این افراد به لحاظ اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مشکلاتی دارند و برای خانواده ها هم حین ملاقات کوتاه با فرزندانشان درباره ویژگی های روحی روانی آنان آموزش داده می شود تا بدانند چه خطراتی این بچه ها را تهدید می کند و آنان بتوانند در برابر آسیب جامعه فرزندان خود را حفظ کنند.

مساله اصلی یک خانواده، تربیت است. بیشتر بچه هایی که اینجا هستند خانواده های موفقی از حیث روش های تربیتی نداشته اند و حتی خود والدین هم درگیر مسائلی همچون طلاق، اعتیاد، بیکاری و زندان هستند و بیشتر آنان در حاشیه شهرها زندگی می کنند. وقتی خانواده نتواند به نحو احسن فرزند خود را تربیت کند، طبیعتا مدرسه هم ناکام خواهد ماند و این فرد هم سعی دارد به دنبال انتقام گیری و رفتار ضد هنجاری در سطح جامعه باشد؛ در مقابل قوانین می ایستد و در نهایت اغلب این افراد از مدرسه اخراج می شوند و شکست تحصیلی را تجربه می کنند که همین می تواند به گرایش به بزه کمک کند.

اگر مشکلات رفتاری این بچه ها اصلاح نشود، دچار اختلالات رفتاری خواهند شد که ممکن است در سطح جامعه رفتارهایی ضداجتماعی انجام دهند. وقتی پدر و مادر در خانه روابط خوب باهم ندارند، چگونه ممکن است فرزندانشان آسیب نبینند؟ این کودکان به لحاظ تربیتی بیشترین آسیب را از سردی روابط والدین می بینند.

طبق اصل 30 قانون اساسی آموزش بچه ها الزامی و برعهده آموزش و پرورش است که در وهله اول آموزش های رسمی ارائه کند و کودک را به تحصیل بازگرداند؛ چون بسیاری از آسیب های اجتماعی و اختلالات رفتاری نوجوانان به واماندگی تحصیلی آنان برمی گردد. 

کانون اصلاح و تربیت چه آموزش هایی برای کودکان کانون درنظرگرفته است؟

- کودکان کانون اصلاح و تربیت، مهارت های فنی حرفه ای مانند مکانیک خودرو، درودگری، تعمیرات موبایل، برق ساختمان، برق خودرو و آرایشگری، صنایع دستی و معرق می آموزند و در گواهی نامه ای که از سوی سازمان فنی حرفه ای به آنان داده می شود، نامی از کانون اصلاح و تربیت نمی آید تا بتوانند با این مدرک پس از آزادی، برای یافتن کار به مراکز کاریابی مراجعه و وام های خوداشتغالی دریافت کنند. 

گواهی نامه این کودکان بدون درج نام کانون اصلاح و تربیت با هدف برچسب زدایی انجام می شود؛ زیرا یکی از مشکلات بچه های کانون، برچسب زندانی بودن است. 

بخش دیگر فعالیت های کانون اصلاح و تربیت، فعالیت های ورزشی است. کودکان کانون در رشته های مختلف ورزشی آموزش می بینند و این موضوع به سالم سازی جسم و روح آنان کمک قابل ملاحظه ای می کند. اگر هم افرادی درگیر مسائل مواد مخدر باشند، از طریق رشته های ورزشی سعی در بازسازی جسمانی و روانی آنان داریم.

در زمینه ورزش، مقام سوم بسکتبال استان تهران را کودکان این کانون در سال 95 کسب کردند و یک بازی خارجی در مشهد در رشته هندبال هم انجام دادند و در سطح کشور پنجم شدند. کودکان کانون بیشتر به رشته های ورزشی فوتبال، والیبال، بسکتبال، بدنسازی، تنیس روی میز و کشتی علاقمند هستند.

 برنامه های فرهنگی هم برای کودکان کانون انجام می شود؟

- بله؛ کودکان به اردوهای مختلف ورزشی، مذهبی و غیره اعزام می شوند. مثلا در سال 95، در قالب 6 اردو کودکان به مشهد رفتند که در هر دوره 30 نفر حضور داشتند. سال 96 هم این کودکان سه دوره به اردو رفتند. اردوهای تفریحی به شمال کشور هم در چند نوبت برگزار شد. 

در مناسبت های مختلف ملی و مذهبی، از چهره های شاخص ورزشی در این مجموعه دعوت می شود و معمولا این چهره ها استقبال می کنند.

در بحث آموزش احکام اولیه هم سه روحانی احکام را به آنان آموزش می دهند.

کودکان کانون در فعالیت های فرهنگی مانند دوره های روخوانی، حفظ و روانخوانی قرآن هم شرکت دارند. 

بخش روانشناسی کانون، آموزش‌های مهارت زندگی و آموزش پیشگیری از رفتارهای پرخطر به شکل مرتب برای نوجوانان برگزار می کند. این آموزش توسط کارشناس‌ها و مددکاری هر روز برای همه برگزار می‌شود. همچنین آموزش پیشگیری از رفتارهای پرخطر در بدو ورود برای افراد برگزار می‌شود، زیرا ممکن است این افراد زیر 20 روز از کانون بروند.

بحث مطالعه کودکان کانون به چه صورت است؟

- کتابخانه وسیعی با حدود 13 هزار جلد کتاب در همه زمینه‌ها در این کانون وجود دارد. سال به سال به تعداد کتاب‌ها افزوده و در اختیار نوجوانان گذاشته می‌شود.

استخر سرپوشیده مجهز و استاندارد در اختیار افراد قرار می گیرد که دختران، پسران و پرسنل از آن استفاده می‌کنند. دو سالن ورزشی، سالن نمایش یا سینما با گنجایش 250 نفر نیز در کانون وجود دارد که هر پنجشنبه ساعت 10 تا 12 نیز فیلم‌های به روز را نمایش می‌دهد. همچنین همه خوابگاه‌ها مجهز به تلویزیون هستند. با سیستم مدار بسته نیز سی‌دی‌های آموزشی در زمینه رفتارهای پرخطر و بهداشت عمومی برایشان پخش می‌شود.

 آیا مقامات خارجی مانند حقوق بشر بازدیدی از کانون دارند؟

- بله؛ بازدیدهای مقامات خارجی از سفرا گرفته تا حقوق بشر به کانون اصلاح و تربیت انجام می شود. مقامات معمولا در بازدیدهایی که انجام می شود، از فعالیت های این کانون و وجود استخر مجهز، سالن سینما، مدرسه و دیگر امکانات برای کودکان شگفت زده می شوند و می گویند مطالبی که بیرون می شنوند با مواردی که خودشان دارند از نزدیک می بینند زمین تا آسمان متفاوت است.

آخرین بازدید 42 سفیر آلمان، انگلیس، فرانسه و برخی کشورهای حوزه آسیایی از کانون اصلاح و تربیت بود که فعالیت های این کانون را تحسین کردند. بازدید کمیسرعالی حقوق بشر هم در ماه گذشته انجام شد.

 بازگشت کودکان به کانون چند درصد است؟

- بازگشت به چرخه جرم در سطح جهان را 35 تا 45 درصد و این موارد در کشورهای درحال توسعه بیش از 35 درصد است که بررسی آماری در 10 سال گذشته نشان می دهد که بازگشت کودکان کانون به چرخه جرم پس از آزادی 7 تا 12 درصد بود.

البته اگر بخواهیم شاهد بازگشت کودکان به کانون نباشیم، فعالیت های کانون باید در سطح جامعه تسری یابد یعنی جامعه آنان را بپذیرد و از مهارت های ارتباطی شان استفاده کند.

آیا کودکان بدسرپرست به دست قیم یا بهزیستی سپرده می شوند؟

- سلب حضانت بدسرپرستی فرایند بسیار طولانی دارد؛ وقتی پدر و مادر حضور دارند سلب حضانت روی نمی دهد. اگر مشکل خانوادگی داشته باشند با پیگیری های قاضی ناظر پس از آزادی، کودک به بهزیستی برای پذیرش معرفی می شود و این امر بیشتر برای دخترانی که جایی در بیرون ندارند، اتفاق می افتد.

- یک سوم آمار کانون را اتباع تشکیل می دهند که عمدتا افاغنه هستند. اما تفاوتی در بحث آموزش و ورزش بین اتباع و ایرانی وجود ندارد همه در یک سالن نگهداری می شوند و هیچ تمایزی به لحاظ ملیت نداریم چون با توجه به کنوانسیون حقوق کودک که کودکان باید جدای از رنگ و نژاد آموزش یکسان در جامعه داشته باشند، در اینجا هم این موارد رعایت می شود.

وضعیت تحصیلی کودکان کانون چگونه است؟

- کودکان کانون در مدرسه اینجا درس می خوانند و افرادی هم که بی سواد هستند، نخست با حضور در کلاس های ویژه نهضت سوادآموزی باسواد و سپس وارد مدرسه می شوند.

از سال 90 تا 96، 225 کودک در کلاس های نهضت سواد آموزی شرکت کردند؛ 275 نفر در مقطع ابتدایی، 275 نفر در مقطع راهنمایی و 110 نفر در مقطع دبیرستان در همین مدت حضور یافتند.

تعداد گواهینامه فنی حرفه ای اعطا شده به کودکان در فاصله سال های 90 تا 96، در رشته برق ساختمان 252، پیرایشگری 253، رایانه 497، سفالگری دختران 37، معرق 216، درودگری 358، عروسک دوزی 90، مکانیکی برق خدرو 280 مورد بود.

درباره فعالیت های مددکاری و گرفتن عفو و رضایت از اولیای دم فعالیت های کانون چگونه است؟

- طی چندسال اخیر، مددکاران 214 مورد بازدید از منزل کودکان داشتند و توانستند در 667 مورد رضایت اولیای دم را کسب کنند. 1524 مورد مرخصی انجام شد، 848 مورد آزادی مشروط و عفو موردی داشتیم و 93 نفر هم به ستاد دیه معرفی شدند.

 آیا غیر از این فعالیت ها، کودکان کانون فعالیت دیگری هم دارند؟

- بله، در اینجا برای خود شهردار و اعضای شورا انتخاب می کنند. انتخاب شهردار هر 6 ماه یک بار انجام می شود تا دیگران هم بتوانند در قالب شورای شهر و شهردار مشارکت داشته باشند. رای گیری توسط خود مددجویان انجام می شود و مانند دنیای بیرون، صندوق رایی برای ریختن رای به منظور انتخاب اعضای شورای شهر و شهردار تعبیه شده است.

 چند مجرم که جرم قتل مرتکب شده باشند، اینجا هستند و آیا برای آنان قصاص نفس انجام شد؟

- از سال 91 تاکنون 6 مورد مرتبط با قتل به اینجا ارجاع داده شده اند که هنوز هیچ کدام منجر به قصاص نشده است.

پس از سال 92 با توجه به ماده 91 قانون مجازات اسلامی مبنی بر درک حرمت کار از سوی کودکی که مرتکب قتل می شود، حکم قصاصی برای کودکان کانون اصلاح و تربیت تهران صادر نشده است.

البته یک مورد است که مربوط به قبل از سال 92 است و پرونده درخواست اعاده دادرسی و این درخواست در دیوان عالی کشور مورد قبول واقع شد.

قتل کودکان برخلاف بزرگسالان که با علم این کار را انجام می دهند، از روی اتفاق است. قتل در بچه ها به صورت اتفاقی در مسیر مدرسه به خانه یا در محل کار، ناخواسته و فقط در یک دعوای کودکانه و برای حمایت از دوست، روی می دهد.