در دنیای مدرن و کشورهای توسعه یافته رسالت آموزش تنها بر عهده مدارس و نهادهای آموزشی نیست. شهرها و سازوکاری که در شهرهای مدرن حاکم است، تحت عنوان شهرهای یادگیرنده قادر هستند فرهنگ شهروندی و مهارت‌های زندگی مدرن را به افراد بیاموزند.
دیدارنیوز ـ هاتف سپهر: همه ما بار‌ها و بار‌ها این جملات را شنیده‌ایم که آموزش اهمیت زیادی دارد؛ آموزش و تربیت نیروی انسانی زیربنای توسعه پایدار است؛ آموزش کلید حقوق و مسئولیت‌پذیری شهروندی است، اما کمتر درباره این صحبت شده است که آموزش به چه معنا است؟ چه کسی متولی اصلی آموزش است؟ آیا آموزش صرفا به مدرسه و نظام‌های دانشگاهی و یا رسانه‌ها منحصر می‌شود؟
پاسخ به همه این سوالات برای کشور ما ایران که از مشکلات و مسائل زیادی رنج می‌برد و ظاهرا آموزش به عنوان چاره‌ای دستکم برای کم کردن آن‌ها تجویز می‌شود هم سهل و هم ممتنع است. با این حال، امروزه، آموزش، بنیان و هستی زندگی مدرن به‌ویژه در کلانشهر‌ها را شکل می‌دهد. دهه‌ها آزمون و تجربه و تفکر درباره آموزش منجر به شکل‌گیری کنوانسیون‌ها، میثاق‌ها و پیمان‌های بین‌المللی شده است که تحت لوای شهرهای یادگیرنده ارائه شده است. به واقع پدیده‌ای جدید، دنیای شهرها، دهکده‌ها و مناطق را تحت تاثیر قرار داده و به صورت بالقوه به یکی از مهمترین و قدرتمندترین تحولات روزگار پرتلاطم ما تبدیل شده است. این پدیده چیزی نیست جز ضرورت و اهمیت آموزش و مهارت‌های متنوع و متعدد و انعطاف‌پذیری در حوزه مهارت‌آموزی. چنین انعطافی در آموزش نشان از اهمیت، ماهیت، مفهوم و اقدامات لازم جهت هماهنگ شدن با زندگی شهری و منطقه‌ای دارد. چنین وضعیتی منجر به شکل‌گیری مفهومی به نام شهرهای یادگیرنده شده است. واقعیت آن است که شهرها، دهکده‌ها و جوامع یادگیری مفهومی رایج در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه هستند، به این دلیل که سازمان‌ها و نهادهای محلی و منطقه‌ای دریافته‌اند که آینده بهتر به رشد سرمایه انسانی و اجتماعی بستگی داشته و کلید رسیدن به این رشد در سه کلمه خلاصه می‌شود: یادگیری، یادگیری و یادگیری؛ که به معنای تزریق هرچه بیشتر عادت یادگیری در میان شهروندان و تشویق آن‌ها به کمک در ساخت اینگونه جوامع به عنوان اجتماعات یادگیری است.
یادگیری مادام‌العمر دیگر تنها یک جنبه از آموزش و پرورش نیست؛ بلکه باید به یک اصل راهنما در زمینه تدارک و مشارکت در زنجیره کامل مفاهیم یادگیری تبدیل شود. دهه پیش‌رو باید شاهد به کارگیری این پنداره باشد. شبکه جهانی یونسکو درباره شهرهای آموزش دهنده یک شبکه بین‌المللی سیاستگذاری است که بهترین روش‌ها و دستاورد‌ها در زمینه شهرهای آموزش دهنده را ترویج می‌کند. از این منظر شهر یادگیرنده، در همه گام‌های توسعه بخش خود می‌تواند مزیت‌های بسیار زیادی به همراه داشته باشد که این مزیت‌ها با استفاده از اشتراک ایده‌ها به عنوان راه‌حل‌هایی برای مسائل مطرح شده در شهرها عمل می‌کند. یونسکو هدف اصلی اینگونه شهرها را دستیابی به همه ۱۷ هدف توسعه پایدار و به خصوص هدف مربوط به تضمین آموزش با کیفیت، جامع و فراگیر و ترویج فرصت‌های آموزشی مادام‌العمر برای همه و همچنین هدف ایجاد شهرها و سکونتگاه‌های انسانی جامع و فراگیر، امن، پایدار و بهبودپذیر عنوان کرده است.
از این منظر شهر آموزش دهنده آموزش‌های مادام‌العمری را برای همه ترویج می‌کند. یونسکو شهر آموزش دهنده را به عنوان شهری تعریف می‌کند که:
ـ به شکل اثربخشی همه منابع‌اش در هر بخش را برای ترویج آموزش فراگیر، از آموزش‌های پایه تا عالی بسیج می‌کند؛
ـ آموزش در خانواده‌ها و اجتماعات را احیا می‌کند؛
ـ آموزش در محل کار را تسهیل می‌کند؛
ـ استفاده از تکنولوژی‌های آموزشی مدرن را گسترش می‌دهد؛
ـ کیفیت و برجستگی در آموزش را ارتقاء داده؛
ـ فرهنگ آموزش در سرتاسر طول زندگی را پرورش می‌دهد.
از این منظر، آموزش مادم العمر بنیانی برای توسعه اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی پایدار است. این ایده عمیقا ریشه در همه فرهنگ‌ها دارد و به‌ویژه با دنیای به شدت در حال تغییر امروزی که در آن هنجار‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی دائما از نو تعریف می‌شوند ارتباط دارد. از این منظر مطالعات نشان می‌دهد که یادگیرندگان مادام‌العمر، یعنی شهروندانی که به دانش، مهارت و نگرش‌های جدید و به مجموعه وسیعی از آگاهی‌ها دسترسی دارند، برای سازگاری با تغییرات در محیط زندگی‌شان مجهزتر هستند. از این‌رو آموزش مادم‌العمر و جامعه آموزشی، نقشی حیاتی در توانمندسازی شهروندان بازی کرده و بر حرکت جوامع به سمت توسعه پایدار تاثیر می‌گذارد.
شهرها جبهه‌ای برای نبرد بر سر توسعه پایدار هستند. شهرها نه تنها با رشد اقتصادی و نوآوری‌های تکنولوژیکی سریع مواجه هستند، بلکه با فقر زیاد، نابرابری‌های اجتماعی-اقتصادی و مصرف فراگیر نیز مواجه هستند. از این منظر شهرها مکانی برای مبادله مداوم دانش و ایده‌ها هستند؛ مکانی که در آن افراد زندگی می‌کنند و می‌آموزند. از سوی دیگر شهرها ظرفیت بسیار بالایی برای شبیه سازی و حمایت از یادگیری در میان ساکنان‌شان دارند و شیوه‌هایی را می‌توانند به اجرا بگذارند که می‌تواند به واسطه آن بر مسائل موجود فائق آمده، همبستگی و انسجام اجتماعی را تقویت کرده و مسائل مربوط به اجتماعات شهری را به شکل بهتری حل کنند.
در همین راستا طرح شهر یادگیرنده محرک مهمی در دستیابی به توسعه پایدار معرفی شده است. این دستورالعمل که در سال ۲۰۱۵ توسط سازمان ملل متحد تصویب شده شامل ۱۷ هدف توسعه پایدار و برخی اهداف مرتبط به آن می‌باشد. این دستوالعمل بر مبنای ۵ رکن مردم، سیاره، رفاه، صلح و همکار بر ریشه کن کردن فقر مطلق، مبارزه با تغییرات آب و هوایی و مبارزه با نابرابری در همه ابعاد متمرکز شده است.
آگاهی از آموزش مادام‌العمر برای شهروندان به واسطه تجلیل از نقش شهر یادگیرنده و اجرای پروژه‌های آموزش‌های مادام العمر متنوع شکل گرفته است. شهر یادگیرنده مادام‌العمر رشته وسیعی از فرصت‌های یادگیری برای ساکنانش را فراهم می‌آورد. در چنین شهری، مشارکت به لطف پروژه‌های تخصصی و شبکه‌های بین اجتماعات، مدارس، حاکمیت محلی، دولت مرکزی و حتی پایگاه‌های نظامی به میزان زیادی بالا می‌رود. برنامه‌های آموزشی در اجتماعات به واسطه تنوع در برنامه‌های خاص هر منطقه، بهبود در کیفیت برنامه‌ها، گسترش برنامه‌ها به موارد غیر رایج، و نظام‌مند شدن آموزش رسمی قابل شناسایی است.
هر چند مسئولیت اصلی در رابطه با دستیابی به اهداف توسعه هزاره بر عهده دولت‌ها در سطح ملی است، اما اجرای آن صرفا در اختیار حکومت‌های مرکزی قرار ندارد. آموزش مادم‌العمر و پایدار نیازمند رویکردی است که همه سطوح و همه بخش‌ها را در بر بگیرد.
با این حال اثربخش‌ترین و مهمترین برنامه‌ها در سطح حاکمیت محلی و اجتماعات محلی اتخاذ و پیاده می‌شوند. حاکمیت‌های محلی نزدیک‌ترین سطح حاکمیت به مردم بوده و بهترین جایگاه برای پیوستن به اهداف جهانی توسعه پایدار و آموزش مادام‌العمر را دارند و از این‌رو شهرها و به‌ویژه شهرداری در جبهه اول برنامه‌ها برای شهرهای آموزشی قرار دارند.
به منظور همکاری در ایجاد جامعه‌ای پایدار، مردم نیازمند ظرفیت‌هایی برای زندگی و کار هستند که شامل سواد و مهارت‌های بنیادین، رشد تخصصی و مهارت‌های شغلی، درگیر شدن در اجتماع و شهروندی فعال می‌شود. در جهانی که زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی آن دائما در حال تغییر است، آموزش بایستی مستمر و مادم‌العمر باشد. در این زمینه شهرها هر روز بیشتر به اهمیت آموزش پی برده و خودشان را به عنوان شهرهای یادگیرنده معرفی می‌کنند. این شهرها می‌دانند که آموزش، کلیدی برای توسعه منابع لازم برای ایجاد شهر‌هایی است که سبز و سالم، همه‌گیر و برابر بوده و برای کار، اشتغال و همکاری تلاش می‌کنند. در این پرتو، شهرهای یادگیرنده شامل سایر رویکرد‌ها برای توسعه پایدار در سطوح محلی مثل شهرهای سالم، شهرهای دوستدار کودک، شهرهای هوشمند و شهرهای دوستدار سالمندان و ... می‌شود. این شهرها رویکردی مردم محور داشته و بر آموزش متمرکز می‌شوند و چهارچوبی کنش محور و مشارکتی برای کار در حوزه چالش‌های متعدد مربوط به توسعه پایدار فراهم می‌آورند. برای اینکه چنین تغییراتی در طول دوره زمانی ۱۵ ساله (از ۲۰۱۵ تا ۲۰۳۰) رخ دهد، فرصت‌ها برای آموزش مادام‌العمر، آموزش جوانان، آموزش‌های رسمی و غیررسمی و آموزش در خانواده‌ها، اجتماعات، شهرستان‌ها و شهرها بایستی مشخص شود که آیا این فرصت‌ها هم اکنون فراهم هستند یا خیر.
اولویت‌ها در این زمینه هر چند محلی و بسته به شرایط و زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مشخص می‌شود، اما تاکیدات عمدتا بر مسائل خاصی مثل فقر و بیکاری، خدمات اجتماعی و سلامت است. مسائلی مثل مهاجران، گروه‌های در حاشیه، زنان و کودکان از جمله گروه‌های مهم هدف هستند. با این حال ذکر دو نکته در رابطه با این موضوع حائز اهمیت است. نکته اول اینکه بسیاری از مسائلی که مطرح می‌شود، مانند مهاجرت، مسائل مربوط به سلامت، توانمندی گروه‌های خاموش و به ویژه زنان ـ طبق آمار‌ها ایران سه میلیون زن سرپرست خانوار دارد ـ در ایران وجود دارد و آموزش‌ها می‌تواند دسته کم بخشی از این مشکلات را حل کرده و یا اینکه شدت آن‌ها را کاهش دهد. نکته دوم توجه به این نکته است که همه مسائل را نمی‌توان با آموزش حل کرد. آموزش تنها بخشی از راه حل خواهد بود. از این‌رو گا‌هی مشاهده می‌شود که رویکرد‌های آموزش شهروندی به ایدئولوژی نامناسبی برای مدیران شهری تبدیل می‌شود و از این حربه به عنوان وسیله‌ای برای فرار از مسئولیت‌های خود استفاده می‌کنند. از این‌رو اعتقاد بر این است که آموزش یکی از مهمترین و کلیدی‌ترین موضوعات در حوزه مدیریت و سیاستگذاری خواهد بود، اما تنهاترین راه‌حل نخواهد بود.
