هیچ نکته خاصی باعث کند یا ضعیف شدن همکاری‌های ایران و آژانس انرژی اتمی نشده است. آژانس تاکنون از دو تا سه دانشگاه بازدید داشته که در همه این موارد پرونده را مختومه اعلام کرد. هیچ‌گاه هیچ درخواستی برای بازبینی در برجام ازسوی هیچ‌کدام از اعضای باقی‌مانده نداشته‌ایم. ادعاها درباره بازدید بازرسان آژانس از اتاق کار اساتید برخی دانشگاه‌ها را شدیدا تکذیب می‌کنم.
دیدارنیوز ـ برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) گرفتار بازي‌هاي سياسي دونالد ترامپ، رييس‌جمهور آمريكا شده است. همزمان بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير رژيم اسراييل بازي اطلاعاتي خود با برنامه هسته‌اي ايران را نه تنها متوقف نمي‌كند بلكه هر روز تلاش مي‌كند آن را رنگ و لعابي تازه ببخشد. با علي اكبر صالحي، رييس سازمان انرژي اتمي كشورمان 48 ساعت پس از نطق نخست‌وزير رژيم اسراييل از تريبون مجمع عمومي سازمان ملل متحد ديدار و گفت‌وگو كردم. علي اكبر صالحي در اين گفت‌وگو از تورقوزآباد، مكاني كه نخست‌وزير رژيم اسراييل ادعا مي‌كند ايران در آن فعاليت مخفي هسته‌اي دارد با نام ناكجاآباد ياد كرد. رييس سازمان انرژي اتمي در اين گفت‌وگو از كشورهاي همسايه ايران در حوزه خليج‌فارس براي همكاري هسته‌اي با كشورمان دعوت كرد و ابراز اميدواري كرد كه همكاري هسته‌اي ميان ايران و كشورهايي چون عربستان و امارات بتواند به كمرنگ شدن بي‌اعتمادي سياسي ميان اين كشورها كمك كند. وي پيشنهاد تشكيل مجمع منطقه‌اي ايمني هسته‌اي را داده و هشدار مي‌دهد كه اگر حادثه هسته‌اي رخ دهد امكان محدود كردن تبعات آن به يك محدوده مرزي خاص ممكن نخواهد بود. معاون رييس‌جمهور در بخش‌هايي از اين گفت‌وگو به دستاوردهاي سفر و سخنراني رييس‌جمهور به نيويورك اشاره كرده و تاكيد مي‌كند كه سخن گفتن از انزواي آمريكا نه شعار است و نه غلو. مشروح اين گفت‌وگو را در زير بخوانيد:
بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير رژيم اسراييل در جريان سخنراني اخير در مجمع عمومي سازمان ملل متحد، ايران را به فعاليت مخفي هسته‌اي در منطقه‌اي به اسم تورقوزآباد متهم كرد. نخست آنكه پاسخ سازمان انرژي اتمي به عنوان تنها مرجع رسمي فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران به اين ادعا چيست؟
آقاي نتانياهو اين‌بار واقعا خود را مسخره عام و خاص كرد. دروغگويي او در اين مساله امر بديهي است. ما اصطلاحي به اسم ناكجا آباد داريم و البته از صحبت‌هاي نتانياهو هم متوجه نشديم كه نام محل مدنظر تورقوزآباد است يا دورقوزآباد و بيشتر به نظر مي‌رسد كه همان ناكجاآباد است. سازمان انرژي اتمي كاملا اين ادعاي مطرح شده از سوي نتانياهو را رد مي‌كند. ما در مكان نام برده شده هيچ گونه فعاليتي نداريم. البته مي‌گويند عدو شود سبب خير اگر خدا خواهد. اين رسوايي كه با صحبت نتانياهو به پا شد بهترين پاسخ به رفتارها و تهمت‌هاي نا به جايي است كه اسراييل همواره نسبت به ايران داشته است.
آيا تا پيش از شنيده‌شدن اين سخنان از زبان نخست‌وزير رژيم اسراييل، آژانس بين‌المللي انرژي اتمي از سازمان سوالي درباره اين ساختمان مورد ادعا كرده بود؟
خير، هيچ‌گاه هيچ سوالي از سوي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي درباره اين مكان مورد ادعاي نتانياهو از سازمان انرژي اتمي نشده بود و نشده است.
بنابراين سازمان انرژي اتمي براي نخستين‌بار بود كه اسم اين ساختمان را آن‌هم از زبان نخست‌وزير رژيم اسراييل مي‌شنيد؟
بله. من سخنراني او را زنده از تلويزيون نگاه مي‌كردم و زماني كه از اين مكان نام برد بسيار تعجب كردم. اظهارات وي بسيار عجيب بود. روايت‌هاي متعددي مي‌شنوم مبني براينكه عده‌اي نتانياهو را دست انداخته‌اند و آقاي عراقچي هم به زيبايي به اين نكته اشاره كردند. شايد بهتر اين است كه اسراييلي‌ها در بين منابع خود جست‌وجو كنند و ببينند كه واقعا قضيه از چه قرار بوده است.
نخست‌وزير رژيم اسراييل چندماه قبل هم در ادعايي كم و بيش مشابه در كنار چندقفسه از اسناد ايستاد و ادعا كرد كه اين اسناد را از قلب تهران ربوده و به تل آويو برده‌اند. نظر سازمان انرژي اتمي درباره اين ادعا و اسنادي كه اسراييلي‌ها مي‌گويند در اختيار دارند، چيست؟ اسراييلي‌ها هرازچندگاهي چنين ادعاهايي را مطرح مي‌كنند فكر مي‌كنيد منابع اطلاعاتي اسراييل اين‌بار هم گروهك‌هاي معاندي مانند منافقين هستند؟
پاسخ اين ادعا را وزير امور خارجه كشورمان به زيبايي دادند اما آنچه مي‌توانم بگويم اين است كه قطعا از سازمان انرژي اتمي هيچ سندي بيرون نرفته‌است.
آقاي صالحي، چه بخواهيم و چه نخواهيم مساله هسته‌اي كشورمان به دليل تحريم‌هايي كه به بهانه آن بر ايران تحميل شد و پس از آن مذاكرات عيان و پرحاشيه ايران و 1+5 به بحث روز تبديل شده و به زبان خودماني‌تر اين روزها همه خود را كارشناس مسائل هسته‌اي در مملكت مي‌دانند. پس از ادعاي نتانياهو بخش قابل توجهي از افكار عمومي به اين ادعا خنديدند و طنزهايي نيز درباره آن ساخته شد اما معدود افرادي هم بودند كه در فضاي مجازي اين ادعا را مطرح كردند كه ايران ابتدا به پرونده نطنز نيز خنديد اما مختومه كردن پرونده ادعاهايي كه گفته مي‌شد ايران در اين مركز فعاليت مخفي دارد سال‌ها براي ايران زمان و هزينه برد و اكنون نيز اين ادعاي نخست‌وزير رژيم اسراييل مي‌تواند تا همان اندازه براي ايران دردسر شود. آيا تغيير فضاي همكاري ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در سايه برجام تاثيري در عدم تكرار سناريوي نطنز دارد يا ميزان بازرسي‌هايي كه ما در سايه برجام پذيرفته‌ايم؟
درحال حاضر فضاي همكاري ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بسيار خوب است. آژانس بين‌المللي انرژي اتمي تاكنون 12 بار گزارش‌هايي از فعاليت‌هاي صلح‌آميز هسته‌اي ايران داده است. در آن گزارش‌ها تاكيد شده كه ايران به تمام تعهداتش در چارچوب برجام، قرارداد پادمان و پروتكل الحاقي ملتزم بوده است. ايران در مدت زمان گذشته از اجراي برجام در چارچوب عمل كرده و 12 گزارش مثبت آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نيز مويد آن است. ايران يكي از كشورهايي است كه بيشترين نفربازرسي را دارد و الحمدالله تا به امروز همكاري‌ها بسيار خوب بوده و هيچ نكته خاصي باعث كند يا ضعيف شدن همكاري‌هاي ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نشده‌است. هم همكاران ما در داخل كشور به حقوق هسته‌اي ايران اشراف كامل دارند و هم آژانس سعي كرده در چارچوب مسووليت‌هاي خود عمل كند. ايران به قرارداد پادمان و پروتكل الحاقي و آنچه در برجام ذكر شده پايبند است اما ما به چيزي فراتر از اين موارد نه تمكين
كرده‌ايم و نه مي‌كنيم. آژانس بين‌المللي انرژي اتمي از اين موضع ما مطلع است و تاكنون فراتر از اين تعهدات از ما درخواستي يا انتظاري نداشته است.
اگر امروز آژانس بين‌المللي انرژي اتمي درخواستي را براي بازديد از يك مكان به ايران ارايه بدهد، چه پروسه‌هايي بايد طي شود؟
قواعد آژانس درباره نظارت بربرنامه هسته‌اي كشورها يا بازديد از مكان‌هايي در آن كشورها، صرفا مربوط به ايران نيست و بيش از 130 كشور پروتكل الحاقي را امضا كرده و به اجرا گذاشته‌اند. در چارچوب اين پروتكل اگر دانشگاهي در ارتباط با چرخه سوخت فعاليت داشته باشد، آژانس مي‌تواند سوال‌هايي را درباره ماهيت چرخه سوخت در دانشگاه مدنظر مطرح كند. همچنين آژانس براي حصول اطمينان از اينكه مواد هسته‌اي در مكان دانشگاه استفاده نشده مي‌تواند درخواست بازديد بدهد. آژانس براساس مقاله‌هايي كه از اساتيد برخي از دانشگاه‌هاي ايران در مجلات معتبر بين‌المللي چاپ شده سوالاتي از ايران داشت. اين مقاله‌ها در چارچوب تحقيقات عادي بوده و در مجلات معتبر بين‌المللي منتشر شده و آژانس در چارچوب پروتكل الحاقي از ايران خواسته كه در اين زمينه راستي‌آزمايي‌هايي صورت بگيرد لذا بازديدي از دانشگاه‌هاي مدنظر صورت گرفته است. برخي اساتيد ادعا كرده‌اند كه از اتاق‌هاي آنها و حتي ميز كارهاي آنها بازديد شده اما اين مساله به هيچ وجه صحت ندارد و من كاملا اين مساله را تكذيب مي‌كنم. هنگام بازرسي، كارشناسان سازمان انرژي اتمي نيز بازرسان آژانس را همراهي مي‌كنند و بازرسان آژانس از همان آزمايشگاهي كه مشخص شده بازديد كرده و نمونه‌برداري انجام مي‌دهند تا ببينند كه آيا مواد هسته‌اي در اين مكان به كارگرفته شده يا خير؟ چند روز گذشته آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نامه‌اي درباره يكي از آخرين بازديد‌هايي كه از دانشگاه‌ها داشته براي سازمان فرستاد و اين پرونده بسته شد. تاكنون از دو تا سه دانشگاه بازديد داشته‌اند كه در همه اين موارد پرونده را مختومه اعلام كرده‌اند.
اگر آژانس مطلع شود كه در يك نقطه جغرافيايي ماده هسته‌اي است براساس پروتكل الحاقي و قرارداد پادماني مي‌تواند درخواست بازديد كند چرا كه آن مكان طبق تعريفي كه وجود دارد تاسيسات هسته‌اي تلقي مي‌شود. براساس تعريف موجود، تاسيسات هسته‌اي به مكاني مي‌گويند كه مواد هسته‌اي در آن وجود داشته باشد. اگر يك مكان، تاسيسات هسته‌اي تلقي شود چارچوبي در ارتباط با آن محل بايد رعايت شود كه به عنوان مثال بازديدهاي دوره‌اي از آنجا صورت خواهد گرفت. لذا دانشگاهي اگر ماده هسته‌اي دارد و نمي‌خواهد جزو تاسيسات هسته‌اي لحاظ شود بايد مواد هسته‌اي خود را به سازمان انرژي اتمي منتقل كند. دانشگاه‌هايي داشته‌ايم كه مقدار كمي در حد آزمايشگاهي ماده هسته‌اي داشته‌اند و اين مواد را به سازمان انرژي اتمي منتقل كرده‌اند. اين قواعد صرفا براي ايران نيست و براي كشورهايي كه پروتكل الحاقي را امضا كرده‌اند خواه ايتاليا باشد و خواه بوركينافاسو شرايط به همين منوال است. متاسفانه برخي افكار عمومي را به اين سمت سوق مي‌دهند كه گويا فقط براي ايران برنامه ويژه‌اي وجود دارد كه اين مساله به هيچ وجه صحت ندارد.
سازمان انرژي اتمي به دانشگاه‌ها اعلام كرده كه در انجام تحقيقات خود آزاد هستند و كسي مانع آنها نيست اما اگر به دنبال انجام تحقيقات تجربي كه نياز به آزمايشگاه داشته باشد كه در آن از مواد هسته‌اي استفاده شود، پژوهشگاه سازمان انرژي اتمي در اختيار آنها است و مي‌توانند از امكانات وسيع‌تر اين پژوهشگاه به نسبت دانشگاه‌ها استفاده كنند.
مي‌توانم از صحبت‌هاي شما اين گونه برداشت كنم كه سطح اعتماد و رابطه ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در حدي است كه ما نگراني از فضاسازي‌هاي شبيه به گذشته و بازي‌هاي سياسي از سوي آژانس نباشيم؟
بله. ما پيش از اين پرونده ادعايي داشتيم كه عنوان پي‌ام‌دي را به آن داده و ادعا مي‌كردند كه مفاد اين پرونده براساس اسناد نوت‌بوك ربوده شده از ايران است. اين پرونده‌سازي‌ها از اساس ساختگي بود. قريب به 8 سال از اين پرونده‌سازي‌ها گذشته بود كه ما در نتيجه مذاكرات هسته‌اي به برجام دست يافتيم و آژانس اقدام به مختومه سازي پرونده ادعايي درباره فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران كرد. حالا دوباره عده‌اي به دنبال زنده كردن همان اسناد يا اسنادي مشابه آن هستند كه اين بحثي جداگانه است. اين افراد به گمان خود مي‌خواهند با زنده نگاه داشتن آن پرونده هر وقت در شرايط بن‌بست قرار گرفتند به مدد آن پرونده فشار لازم را بر ايران وارد كنند.
البته شما مي‌گوييد كه ديگر امكان بازگشايي مجدد پرونده ادعايي (پيام دي) وجود ندارد؟
بله. آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به صراحت اعلام كرده كه آن پرونده بسته و مختومه شده است.
يكي از سناريوهايي كه درصورت عدم رضايت ايران از اجراي برجام در غياب آمريكا مطرح مي‌شود كاهش سطح پايبندي ايران است. مي‌توانيد به ترتيب اولويت بگوييد كه مثلا گام اولي كه ما براي اين كاهش سطح پايبندي برمي‌داريم، چيست؟
ما سناريوهاي مختلفي داريم. يك سناريو اين بود كه بدون برهم زدن چارچوب برجام و تعهدهاي خود به آژانس، دست به يكسري اقدام‌هايي بزنيم كه حاوي پيام‌هايي هم براي طرف مقابل باشد.حضرت آقا در 14 خرداد سال جاري در فرماني دستور دادند كه سازمان انرژي اتمي هرچه سريع‌تر زمينه براي توليد 190 هزار سو را فراهم كند كه ما اين كار را انجام داده‌ايم و سالن پيشرفته و مدرن مونتاژ سانتريفيوژهاي نسل جديد كاملا آماده است. اين به مفهوم اينكه ما وارد مرحله توليد سانتريفيوژهاي نسل جديد مي‌شويم نيست اما آمادگي آن را داريم. ما به دستور حضرت آقا كاري را كه مي‌توانستيم در 7 تا 8 سال آينده انجام بدهيم باتمهيداتي از قبل با سرعت بيشتري پيش برديم. ما در چارچوب برجام نمي‌خواستيم فعلا در مسير توليد سانتريفيوژهاي نسل جديد در سطح انبوه قرار بگيريم اما به اين كار پس از خروج آمريكا از برجام سرعت بخشيديم.
مورد ديگر راه‌اندازي يوسي‌اف (UCF) بود. از حدود 10 سال پيش «يوسي‌اف» متوقف شده بود و ما آن را مجددا راه‌اندازي كرديم.
علت توقف فعاليت در يوسي‌اف چه بود؟
در آن زمان ما مواد اوليه مورد نياز را نداشتيم لذا كارخانه متوقف شده بود.يكي از دستاوردهاي برجام اين بود كه ما توانستيم 400 تن به مواد اوليه خود اضافه كنيم كه اين رقم قابل توجهي است. الان در شرايطي هستيم كه مي‌توانيم يوسي‌اف اصفهان را مجددا راه‌اندازي كنيم همزمان با آغاز به كار اين كارخانه، عمليات بهينه‌سازي و مدرن‌سازي كارخانه هم در دست انجام است.
ما گفتيم كه فعاليت‌هاي هسته‌اي نه كند و نه متوقف مي‌شود و عده‌اي ما را به سخره گرفتند اما يكي از دستاوردهاي ما پس از برجام همين راه‌اندازي مجدد
يو سي اف اصفهان بود. من از عزيزاني كه ناروا و غيرمنصفانه انتقادهايي از سر ناآگاهي مي‌كنند سوال مي‌كنم كه چرا يو سي اف 10 سال قبل متوقف بود؟ آيا ما امروز در اين موضوع پسروي كرديم يا پيشروي؟
مساله ديگر هم طراحي و ساخت كارخانه جديدي براي توليد يو اف 4 از اورانيوم تهي شده است كه طراحي‌هاي اوليه و جايابي‌ها براي آن انجام گرفته است و دولت هم قول داده كه بودجه مورد نياز براي اين پروژه را تامين كند. ما متناسب با بودجه تاميني از طرف دولت، مي‌توانيم سرعت كار را تنظيم كنيم. اين كارخانه نيز در صورت تاسيس، كارخانه بسيار مهمي خواهد بود.
اين سه مورد كارهايي بوده كه ما در واكنش به خروج آمريكا از برجام انجام داده‌ايم اما هيچ كدام خلاف برجام نيست. هركدام از اين موارد يك پيام علمي دارد و طرف مقابل اين پيام را دريافت كرده است و من ترجيح مي‌دهم در اين زمينه چندان وارد جزييات نشوم.
ميزان برگشت‌پذيري ايران براساس سناريوهاي مختلف با چه ميانگين سرعتي خواهد بود؟
براساس سناريوهاي مختلف سرعت بازگشت‌پذيري ما بسيار بالا است و ما اين نكته را به مقام‌هاي ارشد نظام اعلام كرده‌ايم. هيات نظارت بر برجام در جريان جزييات اين سناريوها و سرعت برگشت‌پذيري ما قرار دارد. من همواره به عنوان فردي كه در جريان جزييات فني مذاكرات بوده‌ام مي‌گويم اميدوار هستم تصميمي اتخاذ نشود كه مساله برگشت‌پذيري مطرح شود و برجام همچنان ادامه پيدا كند. اما در صورت تصميم نظام، برگشت‌پذيري ما بسيار سريع خواهد بود. فرض كنيد نظام تصميم بگيرد كه ما غني‌سازي 20 درصد را از سر بگيريم، ما در عرض حداقل 4 تا 5 روز اين فرآيند را درحد توليد قابل قبول راه مي‌اندازيم. اين مساله معناي بسياري دارد اما ما اميدوار هستيم كه برجام پابرجا بماند. ما در حال حاضر از سير پيشرفت فعاليت‌هاي هسته‌اي راضي هستيم و همين آهنگ و سرعت و مجموعه اقدام‌ها را كاملا در راستاي اهداف بلندمدت ماموريت‌هاي سازمان مي‌دانيم.
ما براي نخستين بار پس از انقلاب در مسير تنوع و تعدد بخشي به نيروگاه‌هاي خود قرار گرفته‌ايم. وضعيت ساخت دو نيروگاه جديد به چه شكل است؟
پس از انقلاب اين نخستين‌بار است كه ما دو نيروگاه بزرگ در دست تاسيس داريم. ما در حال مذاكره با كشورهاي ديگر براي دسترسي به رآكتورهاي كوچك هستيم و در اين زمينه با چين مذاكراتي داشته‌ايم و با كشورهاي ديگري هم به زودي وارد گفت‌وگو خواهيم شد. در بعد ساخت نيروگاهي نه تنها عقب نيستيم بلكه جلو هم هستيم. قبل از برجام جز يك نيروگاه، نيروگاه ديگري نداشتيم اما اكنون دو نيروگاه در دست ساخت داريم. اميدوار هستيم كه در سال آتي ميلادي به مرحله بتون‌ريزي براي اين دو نيروگاه برسيم.
آيا از هم اكنون پيش‌بيني‌هاي لازم براي تامين سوخت اين نيروگاه‌ها هم صورت گرفته است؟
بله، در حوزه هسته‌اي نخستين هدف سازمان برنامه‌ريزي و ساخت نيروگاه است و هدف دوم سازمان تامين سوخت مطمئن اين نيروگاه‌ها است. براي تامين سوخت مطمئن اين نيروگاه‌ها ما بايد چرخه سوخت خود را تكميل كنيم. چرخه سوخت مراحل متفاوت از اكتشاف و استخراج است تا تبديل اورانيوم، غني‌سازي و ساخت سوخت يا انجام اقدام‌هاي لازم براي پسمانداري. تمامي اين كارها در حال انجام هستند. غير از اين مسائل ما در سازمان كمك‌هاي بسيار جدي به وزارت نفت، وزارت بهداشت، بخش كشاورزي و سلامت و به‌طور كلي صنعت مي‌كنيم كه اغلب اين كمك‌ها در مرزهاي دانش هستند و كمك‌هاي ابتدايي نيستند. تجهيزاتي كه ما براي وزارت نفت مي‌سازيم را طرف خارجي به بهانه تجهيزات با كاربري دوگانه در اختيار ايران قرار نمي‌دهد. در ضمن ما با استفاده از تجربه‌اي كه در حوزه ساخت سانتريفيوژ داشته‌ايم توانسته‌ايم سانتريفيوژهايي را براي بخش سلامت بسازيم. همچنين در پروژه‌اي جداگانه قرار است از آب سنگين در چاه‌هاي نفت استفاده كنيم و اين روشي است كه در كشورهاي پيشرفته انجام مي‌شود.
پروژه گداخت در كشور تقريبا حالت ايستايي داشت چرا كه ارتباط چنداني با دنياي خارج نداشتيم و در داخل به حالت اشباع رسيده بوديم. براي اينكه در اين زمينه پيشرفت بيشتري داشته باشيم و سقف فعاليت‌ها را بالا ببريم لاجرم بايد با دستاوردهاي گداخت در كشورهاي پيشرفته‌تر آشنا مي‌شديم. اكنون با فرانسه قرارداد بسيار خوبي داريم كه در اين قرارداد در بازه زماني مشخص، ضمن آموزش نيروهاي خود پروژه‌هاي تحقيقاتي مشتركي با فرانسه تعريف كرده‌ايم. ضمن اينكه قرار شد ما شاخص محصول سه‌گانه گداخت توكامك خود را از 10 به توان 16 فعلي به 10 به توان 21 برسانيم. كه اين مساله جهش بزرگي در فناوري گداخت است. اين مساله نيز مانند بسياري از نمونه‌هايي كه در بالا گفتم قبل از برجام ميسر نبود و در سايه گشايش‌هاي ناشي از برجام ميسر شده است. براساس قراردادي كه با فرانسوي‌ها بستيم دانشمندان ايراني در فرانسه دوره خواهند ديد و دانشمندان فرانسوي هم در ايران كارگاه‌هاي آموزشي برگزار خواهند كرد.
ما قبل از برجام در كشور فعاليتي به‌نام ايزوتوپ‌هاي پايدار نداشتيم. تمركز تحقيقات ما بر روي غني‌سازي اورانيوم بود اما اكنون غني‌سازي بر روي ايزوتوپ‌هاي ديگر را هم آغاز كرده‌ايم. ايزوتوپ‌هايي كه هرگرم آنها گاهي چند‌صد دلار و گاهي چند هزار دلار است. با كمك روس‌ها اين پروژه را نيز جلو مي‌بريم. هرچند اصول غني‌سازي اورانيوم با غني‌سازي عنصر ديگر يكي است اما در جزييات فناوري تفاوت‌هايي وجود دارد و ما در سايه برجام به فناوري و تجربه ديگري ورود پيدا كرديم. انصافا هم، از روس‌ها براي همكاري با ما در اين پروژه قدرداني مي‌كنيم البته هنوز پروژه ادامه دارد اما اولين نمونه‌هاي غني‌سازي تلريوم و زينون را گرفتيم كه بسيار ارزشمند است. ما براي غني‌سازي اين عناصر بايد مواد اوليه آن را هم تامين كنيم كه در حال انجام اين مساله نيز هستيم.
ما دراين دو سه سال گذشته از برجام، آزمايشگاه «ملي مواد» را در فردو ساختيم كه آزمايشگاه بسيار بزرگي است و تجهيزات قابل توجهي دارد و مهندسان بسيار زيادي هم در اين آزمايشگاه به كار گرفته شده‌اند. همچنين آزمايشگاه «مرجع ملي خلأ» را در فردو در حال ساخت داريم كه اخيرا حاج آقاي ذالنوري و دكتر فلاحت‌پيشه كلنگ احداث آن را زده‌اند. اين آزمايشگاه مي‌تواند به بسياري از صنايع، خدمات ارزشمندي را ارايه دهد كه تاكنون فاقد آنها بوديم.
گفته مي‌شود كه سازمان انرژي اتمي طرح‌هايي را براي تامين آب شرب بخش‌هايي از شمال و جنوب كشور در نظر دارد. برنامه مدنظر سازمان در اين حوزه چيست و در چه مرحله اجرايي قرار دارد؟
ما گروه جديدي را در خصوص بحث آب (به معناي عام) به راه انداخته‌ايم. منظور از بحث عام در مساله آب دايره وسيعي از فعاليت‌ها است كه مي‌تواند از بحث آب‌شيرين‌كن تا گرفتن آب از رطوبت هوا را شامل شود به گونه‌اي كه ارزان‌قيمت تمام شود و به كمك مشكلات كمبود آب آشاميدني در شمال و جنوب كشور بشتابد. تاكنون 5 نمونه از اين ماشين ساخته شده و تا چند هفته آينده در اختيار مراجع مختلف قرار خواهد گرفت. اين ماشين ثبت اختراع شده و مجوزهاي لازم از وزارت بهداشت و ساير وزارتخانه‌هاي مربوطه را گرفته است. اين ماشين مي‌تواند منجر به دردسترس قرار گرفتن تميزترين آب در منازل شود. اين دستگاه شبيه دستگاه‌هاي آب سرد كن است كه به عنوان نمونه هموطن ما در جنوب مي‌تواند با قراردادن آن در گوشه‌اي از منزل خود 30 تا 40 ليتر روزانه آب سالم در اختيار داشته باشد.
چه بازه زماني براي قرار گرفتن ماشين در خط توليد انبوه در نظر گرفته شده است؟
مسووليت سازمان توليد نيست بلكه تحقيق و رساندن نمونه‌ها است كه اين كار ما انجام شده و بايد در اختيار وزارت صنايع براي توليد انبوه قرار بگيرد. در حال حاضر روستاهاي ما در جنوب بايد آب آشاميدني سالم را با تانكر جابه‌جا كنند اما با اين وسيله از اين كار بي نياز خواهند شد. ما در حال حاضر در مرحله تحقيق روي شيوه‌هاي ابداعي براي گرفتن آب از هوا هستيم كه نتيجه پس از عملياتي شدن رسما اعلام خواهد شد.
يكي از حوزه‌هاي بسيار مهم كه دنيا شاهد تحول عظيمي در آن خواهد بود، در فناوري كوآنتومي است كه ما در اين حوزه نيز پژوهشكده‌اي را به نام پژوهشكده فوتونيك و فناوري كوآنتومي تاسيس كرديم. دنيا به‌شدت در حال سرمايه‌گذاري در اين فناوري است. براي ورود به اين فناوري ما به كليدي نياز داشتيم كه آن هم انجام آزمايش درهم تنيدگي بود. ما براي اولين بار در ميان كشورهاي اسلامي و شايد در ميان كشورهاي درحال توسعه موفق شديم اين آزمايش را انجام بدهيم. اين موفقيت يك دستاورد علمي بزرگ براي ايران است اما آثار اين دستاوردها در طول زمان مشخص مي‌شود. اتحاديه اروپا نقشه راه خود در فناوري كوآنتومي را در سال 2016 تدوين نموده و ايران نيز نقشه راه خود را سال گذشته نوشته و مي‌توان گفت كه ما تقريبا همزمان در حال گام برداشتن در اين مسير هستيم. البته امكانات و سرمايه‌گذاري‌هاي آنها قابل توجه است اما ما نيز متناسب با شرايط خود گام‌هاي خوبي در اين مسير برداشته و برخواهيم داشت ان‌شاءالله.
صنعت هسته‌اي پس از برجام نه متوقف، نه كند شد بلكه سرعت يافت و امروز با آهنگي كاملا متناسب با امكانات خود در اين صنعت پيش مي‌رويم. در حوزه هسته‌اي، ما بر روي ريل توجيه اقتصادي قرار داريم و اينگونه نيست كه صرفا سرمايه‌گذاري كنيم بلكه همه چيز امكان‌سنجي و اقتصادسنجي مي‌شود و فعاليت‌هاي هسته‌اي ما به گونه‌اي است كه براي هر ريالي كه در اين حوزه هزينه مي‌شود، بررسي‌هاي لازم انجام شده است.
يكي از ايرادهاي رييس‌جمهور آمريكا به برجام به تاريخ‌هاي انقضاي موجود در توافق بازمي‌گردد. ترامپ خواهان تمديد اين تاريخ‌هاست و ما در يك سال و نيم گذشته هرزگاهي از سوي مقام‌هاي اروپايي چون امانوئل مكرون موضع‌گيري ديده‌ايم دال بر اينكه ابتدا بايد به اين توافق پايبند باشيم و سپس درباره توافقي ديگر با ايران در خلال اجراي برجام به تفاهم برسيم. آيا در سال‌هاي گذشته از اجراي برجام نشانه‌اي از سوي اعضاي غيرآمريكايي برجام ديده‌ايد كه خواهان تمديد تاريخ انقضاي برخي از تعهدات ايران باشند؟
هيچ گاه هيچ درخواستي در اين زمينه از سوي هيچ كدام از اعضاي باقي مانده در برجام نداشته‌ايم. ضمن اينكه بارها از سوي مقام‌هاي متفاوت كشورمان اعلام شده است كه ما بر روي چيزي كه قبلا توافق كرده‌ايم مجددا مذاكره نخواهيم كرد. در آينده هم غيرممكن است كه برخي بندهاي مربوط به زمان محدوديت‌هاي هسته‌اي ايران را مورد تجديدنظر يا تمديد مجدد قرار دهيم.
شما در سخنراني اخير خود در مجمع عمومي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، ابراز اميدواري كرده بوديد كه روند رسيدن به «نتيجه‌گيري وسيع‌تر» در رابطه با برنامه هسته‌اي كشورمان تسريع شود. براساس برجام در صورتي كه آژانس اين نتيجه‌گيري وسيع‌تر را اعلام كند، محدوديت‌هاي كليدي از برنامه هسته‌اي ايران رسما برداشته خواهند شد و البته تحريم‌هاي غيرهسته‌اي سازمان ملل از جمله ممنوعيت بر آزمايش موشك‌هاي بالستيك و تحريم سلاح‌هاي متعارف هم برداشته خواهد شد. سطح همكاري سازمان با آژانس براي تسريع در روند رسيدن به نتيجه‌گيري وسيع‌تر چگونه است؟
ما همه تلاش خود را در اين حوزه مي‌كنيم و بارها به آژانس بين‌المللي انرژي اتمي هم اعلام كرده‌ايم و تذكر داده‌ايم كه تحت نفوذ سياسي هيچ عضوي قرار نگيرند تا رسيدن به نتيجه‌گيري وسيع‌تر درباره برنامه هسته‌اي ايران مطابق با اصولي كه سازمان براي خود قايل شده صورت پذيرد. ما در فاصله سه سال گذشته از برجام شاهد انتشار 12 گزارش آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بوديم كه نشان‌دهنده به جا آوردن تعهدات ايران است. همزمان تعداد نفر بازرسي‌هاي انجام گرفته در ايران نيز قابل توجه است و اين مساله نيز بايد عامل تسريع تلاش‌هاي آژانس براي اعلام نتيجه‌گيري وسيع‌تر درباره برنامه هسته‌اي ما باشد. كشورهاي ديگر هم اين نتيجه‌گيري وسيع‌تر آژانس را به سرعت دريافت نكردند و گفته مي‌شود كه براي كشوري مانند ژاپن هم اين رويه بين 5 تا 8 سال طول كشيد.البته بايد بگويم كه گزارش نتيجه‌گيري وسيع‌تر آژانس بين‌المللي انرژي اتمي كارت سفيد دايمي نيست و بايد هرساله تاييد و تمديد مجدد آن صورت بگيرد. البته تعداد نفر بازرس سالانه ژاپن هم بسيار زياد است اما به هرحال نتيجه‌گيري وسيع‌تر آنها صادر شده و ما هم از آژانس خواسته‌ايم كه هرچه سريع‌تر اين نتيجه‌گيري را براي ما نيز صادر كند.
زمان مدنظر ايران براي دريافت اين گزارش نتيجه‌گيري وسيع‌تر چه زماني است؟
براي ما زمان ايده‌آل همين امروز است و ما اعتقاد داريم كه اين 12 گزارش آژانس مي‌تواند مبناي خوبي براي صدور نتيجه‌گيري وسيع‌تر باشد. اگر نبود نفوذ ناپيداي ديگران، قطعا آژانس اين نتيجه‌گيري را زودتر اعلام مي‌كرد اما به هرحال آنها هم به دلايلي احتياط مي‌كنند چرا كه مي‌دانند برخي آنها را تحت فشار قرار مي‌دهند. ما اميدوار هستيم كه آژانس در آينده نه چندان دوري اين گزارش را صادر كند چرا كه در غير اين صورت در دل برجام اين نكته مشخص شده كه تا 8 سال پس از اجراي برجام اين گزارش منتشر شود و انجام اين مساله در اين تاريخ حسن چنداني براي آژانس نيست، ما اميدوار هستيم در آينده نه چندان دوري اين نتيجه‌گيري اعلام شود.
آيا ادعاهايي چون ادعاي بنيامين نتانياهو درباره وجود فعاليت‌هاي هسته‌اي مخفي در ايران مي‌تواند در اين مسير اختلال ايجاد كند؟
خير. اين ادعاها بيشتر دستمايه مسخره عام و خاص شده و اتفاقا اين ادعاها بايد روند صدور گزارش نتيجه‌گيري وسيع‌تر درباره صلح آميز بودن برنامه هسته‌اي ايران را تسريع كند. ما دل‌مان مي‌خواهد كه اگر قرار است نتانياهو خود را اينگونه دستمايه مسخره همگان كند هر روز ادعاهايي از اين دست را در سطح بين المللي مطرح كند.
شما در همان سخنراني اخير خود در مجمع آژانس جمله‌اي گفتيد كه در رسانه‌هاي بين‌المللي بازتاب فراواني پيدا كرد و تفسيرهاي متفاوتي هم از آن شد دال بر اينكه اقدام يك‌جانبه آمريكا در خروج از اين توافق، تاثيرات منفي بر صلح و امنيت منطقه‌اي و بين‌المللي به همراه خواهد داشت. برخي اين اظهارات شما را به هشدار سياسي ايران به آمريكا در منطقه تعبير كردند. اين تاثيرات منفي از نظر شما چه حوزه‌هايي را شامل مي‌شود؟
اگر خداي ناكرده برجام فرو بريزد، هيچ كس نمي‌تواند عواقب و نتايج آن را پيش بيني كند جز اينكه بگويد قطعا نتايج آن منفي و تاثيرگذار بر تمامي ابعاد اقتصادي، سياسي و امنيتي منطقه‌اي و بين المللي خواهد بود.
اگر برجام به هم بريزد طرف مقابل دست به چه اقدامي خواهد زد؟ آيا ايران را در محاصره قرار مي‌دهد؟ در آن‌صورت چه انتظاري از ايران خواهند داشت؟ آيا فكر مي‌كنند كه ايران دست روي دست مي‌گذارد؟ خير. آقاي رييس‌جمهور بارها درباره واكنش ايران به اين مساله صحبت كرده‌اند. قطعا تصميم‌هاي ايران عقلاني و به دور از احساسات و عواطف خواهد بود. ايران براساس منطق تصميم مي‌گيرد اما اينگونه برداشت نشود كه ايران هر فشاري را از جانب طرف‌هاي مقابل تحمل خواهد كرد و هيچ واكنشي كه آنها را متنبه كند انجام نخواهد داد. هر كشوري از منافع و حاكميت ملي خود دفاع مي‌كند. اما من اميدوار هستم كه ما به نقطه فروپاشي برجام نرسيم. فروريزي برجام مي‌تواند بستر روابط بين‌الملل در بسياري از حوزه‌ها را از حالت معمول خود خارج كند و به سمت و سويي حركت شود كه مورد دلخواه هيچ كدام از ما نيست.
غرب به خوبي اين نكات را مي‌داند و مسوولان جمهوري اسلامي ايران نيز هيچ‌گاه در اين خصوص گزافه‌گويي نكرده‌اند. ما اعتقاد داريم كه چو شمشير پيكار برداشتي، نگه‌دار پنهان ره آشتي. ما هر دو وجه را حفظ مي‌كنيم و ايران قطعا براساس عقلانيت و محاسبه‌هاي لازم اما براساس اطمينان به پشتوانه ملت و درراستاي حفظ حاكميت و منافع ملي حركت مي‌كند. ما قطعا نمي‌گذاريم كه آنها هر آنچه كه مي‌خواهند را آزادانه انجام دهند.
تا چه اندازه بايد به تداوم همراهي اروپا با ايران در اجراي برجام اميدوار بود؟
اروپايي‌ها تاكنون به خوبي در كنار تداوم اجراي برجام ايستاده‌اند و اين در حالي است كه در گذشته تحليل‌هايي از اين دست زياد بود كه اروپايي‌ها و آمريكاي‌ها بازي پليس خوب و بد را انجام مي‌دهند اما تا به امروز اروپايي‌ها از نظر گفتاري خوب ايستادگي كرده‌اند. اخيرا مواضع وزير خارجه و مشاور امنيت ملي دولت آمريكا عليه اروپا را شاهد بوديد. از آن‌سوي ميدان هم اروپايي‌ها محكم از اجراي برجام حمايت و اعلام كردند كه برخورداري از منافع برجام حق ايران است. ما اميدوار هستيم كه اين موضع‌گيري‌هاي لفظي، عملياتي شود. علاوه بر آن، وزراي خارجه چين و روسيه هم در چند روز اخير صحبت‌هاي جدي به نفع برجام داشتند و اعلام كردند به دنبال راهكارهاي جديد براي حفظ تجارت با ايران هستند.
پيش بيني شما از چالش ميان ايران و آمريكا در آينده نزديك چيست؟
بايد ديد در اين چالش سنگين سياسي كه در يك سوي آن ايران و بازماندگان در برجام هستند و در سوي ديگر آن دولت خودخواه و خودبزرگ بين دونالد ترامپ ايستاده چه كسي برنده خواهد شد. دولت ترامپ منطق قدرت را دنبال مي‌كند و اين منطق جنگل است و در قرن 21 اين منطق نمي‌تواند چاره‌ساز باشد. كاري كه دولت فعلي آمريكا انجام مي‌دهد جز ايجاد يك آشفتگي سياسي چه در داخل و چه در خارج آمريكا فايده ديگري ندارد. از حيث داخلي آمريكا هيچ‌گاه تا اين اندازه آشفته نبوده و حداقل بنده به خاطر ندارم كه آمريكا پيش از اين در چنين وضعيت بغرنجي از نظر استراتژي سياسي قرار گرفته باشد. ايران بايد با درايت، حوصله و صبوري و به دور از شعار و احساسات سعي كند از اين مانع عبور كند. ما بايد مانع را دور بزنيم و به سمت آن نرويم كه الحمدلله تا به امروز مسوولان سياسي ما بسيار هوشمندانه عمل كرده‌اند.
آمريكا در اجلاس سالانه آژانس بين المللي انرژي اتمي بسيار تنها بود و جز عربستان، امارات و اسراييل كسي از اين كشور حمايت نكرد و همه به حمايت از ايران برخاسته بودند. من درطول عمر سياسي خودم در يك مجمع عمومي سراغ ندارم كه آمريكا تا اين حد منزوي شده باشد اما اين بار آمريكا واقعا منزوي شده بود. اين مساله نه غلو و نه شعار است. زماني كه اتحاديه اروپا مي‌گويد آمريكا با خروج از برجام اشتباه كرد دلالت بر چه مساله‌اي دارد؟
در سفر اخيري كه جناب رييس‌جمهور به نيويورك داشتند نيز ما شاهد برتري سياسي ايران بوديم. اين مساله جاي شكر‌گزاري دارد.
از نظر مردم دنيا چالش موجود ميان ايران و آمريكا است. افكار عمومي در يك سوي چالش غولي را به نام آمريكا مي‌بينند كه پيرو منطق قدرت است و در يك سوي ديگر آن ايران ايستاده كه پيرو قدرت منطق است. ديديم كه قدرت منطق بر منطق قدرت چربيد و دنيا با ايران همراه بود. تاكنون سابقه نداشته كه ايران اينگونه در مجمع عمومي سازمان ملل در جايگاه برتر قرار داشته باشد.
در جلسه شوراي امنيت كه رييس‌جمهور آمريكا رياست آن را برعهده داشت يك نفر هم به حمايت از مواضع سياسي وي برنخاست. نمايندگان تمام كشورهاي حاضر از بوليوي تا فرانسه و انگليس از اجراي برجام حمايت كردند و به ترامپ مي‌گفتند كه در اين حوزه اشتباه كرديد. اين يك دستاورد بزرگ سياسي است و نبايد آن را دست كم بگيريم. اميدوار هستم كه برخي از عزيزان منتقد ما حداقل منصفانه مساله در انزوا قرار گرفتن سياسي ترامپ را تحليل كنند و شاكر باشند كه ايران در اين چالش توانسته با قدرت منطق خود بر منطق جنگلي ترامپ چيره شود.
شما در سخنان خود بارها بر استقبال ايران از همكاري هسته‌اي ايران با همسايگان صحبت کرده‌ايد. آيا تاكنون پيشنهادي براي اين همكاري از سوي همسايگان دريافت كرده ايد؟
كسي فعلا از همسايگان ما براي اين همكاري پيشقدم نشده است. ما اعلام مي‌كنيم و آماده هستيم كه با كشورهاي همسايه به خصوص حوزه خليج فارس كه به فعاليت‌هاي هسته‌اي ورود پيدا كرده‌اند، همكاري كنيم. هرچند كه از نظر سياسي ما با برخي از اين كشورها مشكل داريم اما از آنجا كه مساله ايمني هسته‌اي حساسيت‌هاي خاص خود را دارد ما از همكاري با همسايگان خود در اين حوزه استقبال مي‌كنيم.اگر خدايي ناكرده در فناوري هسته‌اي حادثه‌اي رخ بدهد اين حادثه مرز نمي‌شناسد و با حوادث ديگر فرق مي‌كند. توصيه سازمان و پيش از اين آقاي دكتر ظريف هم اين بوده كه حداقل در بعد فني ايران و كشورهاي همسايه اقدام به انتقال تجربه در مسائل ايمني هسته‌اي و تبادل كارشناس كنند. اين مسائل سياسي نيست و حتي ممكن است زمينه اعتماد سياسي ميان كشورها را فراهم كند. همين نوع همكاري‌ها مي‌تواند زمينه‌سازي براي اعتماد سياسي باشد. اعتماد سياسي طرفين از بين رفته و خاورميانه از اين منظر متضرر شده است. شايد همكاري‌هاي هسته‌اي ميان ايران و برخي كشورهاي منطقه كه با هم اختلاف سياسي دارند روزي به اين منتهي شود كه سياسيون كشورها در ساير مسائل هم با يكديگر به تفاهم برسند.
سوالي كه برخي از همسايگان ما بايد به آن پاسخ بدهند اين است كه حاصل سياست‌هاي تخريبي آنها در منطقه چه بوده است؟ عربستان سرزمين يمن را شخم زد و شاهد هستيم كه ملت يمن در يك زندان بزرگ گرفتار شده‌اند. عربستان هم از ادامه اين جنگ متضرر مي‌شود و ماهانه چند ميليارد دلار هزينه اين جنگ را پرداخت مي‌كند. حاصل اين جنگ براي عربستان چه بود؟ اگر عربستان همين هزينه را براي ارتقاي معيشت مردم يمن كرده بود، مي‌توانست يمن را تصاحب كند. رفتار نابخردانه عربستان در اين زمينه قابل مشاهده است. حتي اگر عربستان به دنبال اين بود كه ملت يمن را با خود همراه كند مي‌توانست اين پول را هزينه ارتقاي معيشت آنها كرده تا دل آنها را هم به دست آورد. اما امروز عربستان كاري كرده كه تبديل به دشمن دايمي و تاريخي ملت يمن شده است.
در مورد امارات هم وضع به همين منوال است. رابطه تجاري ايران و امارات بسيار خوب است و شركت‌هاي تجاري ايراني بسياري در اين كشور فعالند. هفته‌اي بيش از 30 پرواز ميان ايران و امارات در جريان است و سطح رابطه تجاري ما رقمي بيش از 10 ميليارد دلار است كه البته زماني به 14 ميليارد دلار هم رسيده بود. سوال اينجاست كه امارات چرا اين رفتار نسنجيده، ناپخته، ناآگاهانه، نادرست، غيرعادلانه و جاهلانه را در برابر ايران در پيش گرفته است؟ اين كشورها بايد بدانند كه ايران كشوري بزرگ و مقتدر با پيشينه تاريخي است. چرا با يك كشور مقتدر در منطقه كلنجار مي‌روند؟ مگر ايران به دنبال چيست؟ نه به سرزمين آنها چشمداشت داريم و نه به منابع طبيعي آنها. آنها به جاي همراهي، دشمن فرضي خلق مي‌كنند و با آن مبارزه مي‌كنند. برخي از اين كشورها داعش و طالبان را به وجود آورده‌اند و سپس از ايران دشمن سازي مي‌كنند. تا چندي پيش ادعا مي‌كردند كه ايران ابوبكر البغدادي را به افغانستان فرستاده و اين در حالي است كه ما در اهواز شاهد آن اتفاق ناگوار توسط داعش بوديم.
خالد الفالح، وزير انرژي عربستان سعودي در شصت و دومين كنفرانس عمومي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در وين با اشاره به برنامه هسته‌اي ايران مدعي شد كه عربستان خواستار شفاف سازي در رابطه با سطح ايمني نيروگاه‌هاي هسته‌اي است و همچنين ادعا كرد كه استاندارد‌هاي ايمني نيروگاه هسته‌اي بوشهر موجب نگراني منطقه خليج فارس و خاورميانه شده است. آيا آژانس در اين زمينه تاكنون ابراز نگراني كرده و ايران چه گام‌هايي براي افزايش سطح ايمني نيروگاه بوشهر برداشته است؟
ايران براي شفاف‌سازي چه كند؟ يك مرجع بين‌المللي مورد تاييد بايد اين كار را انجام بدهد چرا كه در غير اين صورت اگر از من سوال كنيد من مي‌گويم بوشهر ايمن است و همين‌طور اگر از اماراتي‌ها هم سوال كنيد آنها ايمني نيروگاه‌هاي خود را تضمين مي‌كنند. در حال حاضر OSARTيك مرجع بين‌المللي است كه نماينده آن تا چندماه ديگر به ايران سفر خواهد كرد. وانو (WANO) يك مرجع بين‌المللي ديگر در اين حوزه است كه نمايندگان آن چندبار از ايران بازديد كرده و سطح ايمني نيروگاه‌هاي ما را از C به B ارتقا داده است. وانو وOSART مراجع بين‌المللي هستند و به ايران يا كشور ديگري گرايش ندارند. پس ايران گام‌هاي لازم در اين زمينه را برداشته است.
ما علاقه‌مند هستيم كه دانشمندان هسته‌اي كشورهاي همسايه هم به ايران سفركنند و از نزديك در جريان وضعيت ايمني نيروگاه‌هاي ما قرار بگيرند. كويت يك بار در اين زمينه ابراز نگراني كرده بود و ما اعلام كرديم كه از حضور دانشمندان كويتي در بوشهر خوشحال مي‌شويم و دعوت كرديم كه مهمان ما باشند.
كه نيامدند؟
بله. ما الان هم به كشورهاي خليج فارس اعلام مي‌كنيم كه دانشمندان شما مهمان ما باشند و از نيروگاه بوشهر بازديد كنند. ما اميدوار هستيم كه بتوانيم يك «مجمع منطقه‌اي ايمني هسته‌اي» با حضور دانشمندان هسته‌اي كشورهاي همسايه تشكيل بدهيم.
منبع: اعتماد/سارا معصومی/۹ مهر ۹۷
