عاشورا می‌تواند همه جامعه را در مقابل ظلم و فساد به وحدت برساند

دیدارنیوز - ششمين برنامه از سلسله نشستهای «عاشورا و امروز ما» که از سوی بنیاد اندیشه و احسان توحید، انجمن اندیشه و قلم و خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد، دو سخنران داشت: حجت الاسلام و المسلمین رحیم نوبهار و حجت الاسلام و المسلمین مرتضی جوادی آملی. گزارش سخنان این نشست را در پی می‌خوانید:

دکتر رحیم نوبهار استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی ضمن تاکید بر اهمیت آیین های عزاداری به آسیب شناسی این مراسم ها پرداخت و با بیان این که عاشورا اين ظرفيت را دارد كه همه جامعه را در كنار يكديگر و در مقابل ظلم و فساد به وحدت برساند، گفت: عزاداری حسینی بايد محور همگرایی جامعه شود نه اختلاف و تفرقه؛ چند دسته كردن جامعه و انشقاق در جامعه، از اعاظم گناهان كبيره است.

وی با اشاره به اينكه اسلام از منظر عقلانیت و معرفت و درک و بصیرت بر جان ها و بر دل ها حاکم شده است و پیروان آن، اسلام را از اعماق جان پذیرفته اند، گفت: اسلام با جمود فکری، افراطی گری و رفتارهای نامعقول سازگاری ندارد. پیام اسلام پیام علم، معرفت و گفتگوی عالمانه است. از این رو حضرت امام (ره) بر اسلام ناب تاکید می کند که برگرفته از حقایق اصیل وحیانی است و با پشتوانه عقلانیت همراه است.

این پژوهشگر دینی هم مراسم دينی و مذهبی و هم عقلانيت را از ابعاد مهم دين دانست و گفت: دينی كه در تضاد با عقلانيت و منطق انسانی باشد، كاركردش مخدوش خواهد شد. بعد احساسی و عاطفی نيز يكی از ابعاد تاثيرگذار و مهم دين است كه می تواند نيازهای عاطفی و احساسی پيروانش را تامين كند.

** دينی كه فقط يك روز سال در زندگی پيروانش ظهور یابد، موفق نيست 

وى در همين راستا اضافه كرد: بعد عملی يا جنبه پركتيكال نيز بعدی از دين است. دينی كه فقط يك روز سال در زندگی پيروانش بروز پيدا كند، دين موفق و موثري نيست. بلكه بايد در سراسر زندگي انسانها بتواند اثرگذار باشد. در ميان اين ابعاد بعد مراسم، آيين يا مناسك، هويت دين را می سازد و پيروان دين در مراسم گرد هم می آيند و جامعه ديني را شكل می دهند.

نوبهار با اشاره به اينكه هماهنگی مساله مهمی در مراسم هاى ائمه است، افزود: هماهنگی رفتاری پيروان در مراسم از همبستگی اعتقادی آنها مهم تر است. اينكه يك مراسم دينی چه نقش تربيتی بر جامعه و اقشار گوناگون مي گذارد مهم است و بايد مراسم دینی بالاخص آيين عاشورایی از منظر آسيب شناسی اجتماعی مورد بررسی قرار گيرد تا آفات و انحرافات آن شناسایی و رفع شود.

عضو هيات علمى دانشگاه شهيد بهشتى در ادامه خاطرنشان ساخت: البته اين به معنای مهندسی فرهنگی نيست كه گروهی بنشينند و الگویی براي مراسم عزاداری طراحي كنند، بايد تنوع و تكثر حفظ شود اما آسيبهایی نظير قمه زنی به اصل تاثيرگذاری و اهداف عزاداری حسینی لطمه می زند.

وى در ارتباط با نحوه مراسم هاى عزادارى، اظهار كرد: آزار حيوانات و كودكان، آسيب زدن به محيط زيست، توليد زباله، قطع درختان، سد معبر و آلايندگی صوتی از جمله ديگر آسيبهای رفتاری در عزاداری است.

**گاهی تفرقه از شرك هم می تواند بدتر باشد

نوبهار با اشاره به اهميت وحدت مسلمين در مراسم هاى عزادارى، گفت: استفاده سياسی و جناحی مداحان و سخنرانان از تريبون مراسم عزاداری يا دخالت در سياست خارجی كشور و ايجاد هزينه برای مردم به اسم امام حسين، وهن اهل بيت است. مراسم عزاداری حسینی بايد محور وحدت و همگرایی جامعه شود نه موجب اختلاف و تفرقه، چند دسته كردن جامعه و انشقاق در جامعه، از اعاظم گناهان كبيره است.

وى در ادامه بيان كرد: وقتی در جريان هجرت موسی و گوساله سامری، موسی برادرش هارون را مواخذه می كند كه چرا با شرك و گوساله پرستی برخورد نكردی، هارون می گويد ترسيدم بنی اسراييل دو تكه شود، یعنی تفرقه و انشقاق از شرك هم می تواند بدتر باشد و موسی اين استدلال را می پذيرد، پس چرا به خاطر يك اختلاف سليقه سياسی از تريبون عزاداری حسینی، در جامعه شكاف ايجاد می كنیم؟

حجت الاسلام نوبهار با اشاره به اينكه وحدت امت اسلامی برای ستيز با امت ها و اديان ديگر نیست، بلكه برای هم افزایی و گفتگو با ساير اديان است، تصريح كرد: واژه امت برای ستيزه با ساير اديان نيست، پيامبر در مدينه با ساير اديان پيمان می بندد كه هركس بر دين خود باشد، اما مقابل دشمن در كنار يكديگر باشند. وحدت به معنای قبرستانی و يكدست كردن جامعه نيست بلكه معنای آن حفظ تكثر و تنوع در عين برادری و مداراست.

اين پژوهشگر حوزوى در خاتمه سخنان خود، اظهار كرد: عاشورا اين ظرفيت را دارد كه همه را در كنار يكديگر و در مقابل ظلم و فساد به وحدت برساند. از این رو نبايد عاشورا وسيله ای برای زنده كردن اختلافات و شكاف هاى مذهبی شود.

جوادی آملی: نهضت عاشورا قابل استفاده برای جهانیان است؛ شیعه نباید آن را مصادره کند

استاد حوزه علمیه قم با تأکید بر اینکه نهضت عاشورا برای جهانیان است، گفت: شیعه نباید این نهضت را مصادره کند. همانگونه که قرآن تنها برای متقین و مسلمانان نیست، این نهضت نیز برای جهانیان است و حتی با عقل مدرن نیز قابل تبیین است.

حجت الاسلام والمسلمین مرتضی جوادی آملی در ششمین شب از سلسله نشست های «عاشورا و امروز ما» درباره موضوع دوگانه عقل و وحی در عاشورا گفت: برای ابی عبدالله، یاران و بنی هاشم، جنگ و شهادت در راه خدا افتخار بود و هیچ هراسی از آن نداشتند. به همین سبب چهره ایشان در روز عاشورا هر لحظه بر افروخته تر می شده است. حادثه کربلا منظر پنهانی نیز دارد و باید کربلا را از منظر عرفانی مورد بررسی قرار دهیم. 

وی با اشاره به مقاله آیت الله جوادی آملی درباره نظام احسن هستی، گفت: اباعبدالله نه تنها رهبر و هدایتگر آسمانی جامعه است، خلیفه  خداست و نهضت را هم از این جایگاه تعبیر می کند. 

جوادی آملی با اشاره به ماجرای دعوت  حضرت از عبیدالله حر جعفی، تصریح کرد: این فرد به امام گفت به دلیل شرایط زندگی از همراهی معذورم، اما یک اسب و شمشیر دارم که آن را در اختیار شما قرار می دهم. اباعبدالله در پاسخ گفتند «من برای نجات تو آمده ام.» یعنی در دستگاه امام حسین هیچ اشتباه و کاستی وجود ندارد و چون دستگاه عظیمی است نمی توان آن را با علم محدود امروز مورد بررسی قرار داد. 

**خاندان های نعل و تشت و نیزه در شام!

وی با بیان اینکه متاسفانه تاریخ نتوانسته همه جوانب این حادثه را آنگونه که هست، به جهانیان معرفی کند، افزود: تا ٣٠٠ سال بعد عاشورا امويان به كشتن سيدالشهدا افتخار می كردند و در شام گروهی به نام اولاد تشت، گروهی اولاد نيزه و گروهی اولاد نعل خوانده می شدند يعنی اجدادشان در عاشورا و قتل امام نقش داشتند و نعل را بعنوان نماد بر در خانه خود نصب می كردند.این نشان می دهد دستگاه رسانه ای پرحجم اموی و عباسی تا 300 سال بعد از عاشورا اجازه تحلیل صحیح از آن حادثه عظیم و آسمانی را نمی داد. 

این استاد حوزه با اشاره به اینکه امروز، به واسطه انقلاب اسلامی و وجود جامعه فهیم، فرصت یک تحلیل صحیح از این حادثه بزرگ برای ارائه به جهانیان فراهم شده است، افزود: متأسفانه عاشورایی که امروز مطرح است، قابل ارائه به جهانیان نیست. باید  یک تفسیر درست، جامع و همراه با مبانی که آن حضرت پایه گذاری کرد ارائه کنیم. حضرت در نامه ای که به سران بصره نوشت؛ گفت «شما مدعی هستید که پیرو سنت پغمبرید اما من که فرزند پیغمبر و سنت شناسم، به شما اطمینان می دهم که سنت پیغمبر از بین رفته است.»

وی در همین راستا افزود: بنابراین می توان گفت ظرفیت نهضت اباعبدالله، یک ظرفیت جهانی است؛ نه قومی، قبیله ای، طایفه ای و نه حتی محدود به اسلام. آنچه در دستگاه ابی عبداالله وجود دارد، به مراتب وسیع تر است. 

این استاد حوزه با  اشاره به  موضوع عقل و ایمان در آرای آیت الله جوادی آملی، تصریح کرد: دو گونه عقل داریم، نظری و عملی. اندیشه و تفکر در حوزه عقل نظری جای می گیرد اما ایمان در حوزه عقل عملی جای دارد. و اساسا این دو مقابله ای با یکدیگر ندارند. 

این پژوهشگر دینی با اظهار تأسف از فضای تقابل میان این ایمان و عقل که در حوزه و دانشگاه وجود دارد، گفت: اصل این تقابل ناصواب است؛ هم مومنان عاقل اند و هم عاقلان مومن اند. 

وی با تأکید بر اینکه  عقل مقابل ایمان نیست، افزود: این تفکر صحیح نیست که بگوییم یا باید عقل حاکم باشد یا ایمان. انبیا و اولیای الهی عاقلترین انسان ها بودند. حسین بن علی در این نهضت، در نهایت عقل و اندیشه نشان داده شد، و خود و نهضتش را این گونه معرفی کرده است. 

**حتی عقل مدرن ارزشها و اصول نهضت اباعبدالله را می پذیرد

این استاد حوزه در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به شعارهای نهضت ابی عبدالله، گفت: ما ارزش ها، اصول و مبانی را در این نهضت می بینیم که عقل بشری آن را تأیید می کند و حتی عقل مدرن نیز آن را می پذیرد؛ امروز می توانیم ادعا کنیم  اگر آموزه های حسین بن علی در سطح جهانی مطرح شود، عقل مدرن نیز آن را می پذیرد اما عقل نظری این اجازه را نمی دهد که وارد مرحله اقدام شود. 

وی در تشریح شعارهای این نهضت گفت: آنچه پیامبر برای جامعه آورد تا به خیر و صلاح جامعه منتهی شود و در ارزش های تمدنی جلوه کرد، فروریخته بود. معیارهایی که برای انسانیت، اخلاق و ارزش های اجتماعی انسانی مطرح شده بود، به تدریج جای خود را به بدعت داد. یعنی همان طور که گفته می شود خلافت اصل قرار گرفت، در حالی که خداوند عالم ولایت را اصل قرار داده بود. 

جوادی آملی در بخش دیگری از سخنان خود با طرح این پرسش که «آیا حق مورد انکار احدی است؟» تصریح کرد: ابی عبدالله باطل را کنار زد تا حق را جایگزین آن کند. حضرت آن زمان  تأکید داشتند آیا نمی بینید که جلوه های عدل فرونشسته است!؟ شخصیت هایی که معیار هستند، منزوی شده اند. معاویه ملعون بعضا زبان نیروهای علوی را از پشت سر بریده بود. آیا نمی بینید که باطل صریحا انجام می شود و کسی سخنی نمی گوید؟ کسی در مقابل باطل موضع گیری نمی کرد و در مقابل معروف نیز همه ساکت بودند. احدی جامعه را به معروف و خیر دعوت نمی کرد و کسی هم  دیگران را از منکر نهی نمی کرد. اینها جلوه هایی است که همواره مورد تأیید عقل و قلب است. وقتی جامعه را  شخصیت ننگین، جائر، فاجر و ظالمی چون یزید اداره کند، نباید مقابل او ایستاد؟ در چنین وضعیتی می توانیم بگوییم اسلام وجود دارد؟! می توانیم بگوییم  عدالت در جامعه وجود دارد؟! این ها معیارهایی است که با عقل مدرن نیز قابل پذیرش است. 

وی با اشاره به خطبه های اباعبدالله پیش از عاشورا خطاب به مردم کوفه، توضیح داد: آن ها در پاسخ به این گلایه امام که شما به من نامه نوشتید، گفتند ما نمی دانیم چه می گویی اما با یزید بیعت کن، اگر چنین نکنی ما با تو جنگ خواهیم کرد. حضرت آنجا فرمودند نه دست بیعت دارم و نه پای فرار، می ایستم و می جنگم، و شهید خواهم شد و هرگز ذلت با یزید بودن را نمی پذیرم. آیا عقل انسانی و فطری این را نمی پذیرد و نسبت به آن خاضع نیست؟ امام حسین جایی از پیامبر نقل کردند که سخنرانی در مقابل حاکم ظالم از هر نوع حق طلبی برتر است.

 **عملکرد بد صاحبان دین باعث شده نتوانیم به راحتی از دین در جامعه سخن بگوییم

این استاد حوزه ادامه داد: قیام ابی عبدالله زمینه ساز ظهور حقیقی حضرت بقیت الله است. متأسفانه امروز، به دلیل عملکرد بد صاحبان دین در شرق  غرب نمی توانیم از دین در جامعه سخن بگوییم. امروز به راحتی نمی توان از دین در سطوح اجتماعی سخن گفت؛ چراکه اقدامات ناصواب افراد دین خوار که باید به زشتی از آن ها یاد کرد با دین بازی کرده است. اما این نهضت، ظرفیت لازم برای احیای این شعارها، سخنان و رفتارها را دارد، هم از نظر رفتار سلبی و هم رفتار اثباتی. 

جوادی آملی ادامه داد: در رفتار سلبی شاید بگویید ابی عبدالله تنها به مصاف آن ها رفته بود؛ ایشان  سه نوبت بیعت خود را از یارانش برداشت. یک بار زمانی که خبر شهادت  مسلم را شنید و گفت می توانید بروید. این درحالی است که یک سیاستمدار امروز چنین رفتاری از خود بروز نمی دهد.  

وی با اشاره به سخنی از حضرت علی مبنی بر اینکه اگر بحث نیرنگ نبود، من از معاویه زیرکتر بودم، تصریح کرد: امروز اخلاق و عقلانیتی که در جهان حاکم است، این مفاهیم را می پسندند. جامعه اخلاقی از نیرنگ و فریب استفاده نمی کند و نیرنگ باز را به عالم سیاست راه نمی دهد؛ این رویکرد پسامدرن است و فرصت مناسبی برای ارائه این مفاهیم است. 

این پژوهشگر دینی با اشاره به سخنرانی اباعبدالله پس از آنکه حر مقابل ایشان را گرفت و مانع از  حضورشان در کوفه شد، گفت: امام پس از این سخنرانی برای دومین بار  بیعت خود را از یارانش برداشت و بار سوم شب عاشورا بود که جنگ قطعی شد و حضرت فرمودند از تاریکی شب استفاده کنید و با خانواده بروید اما آن ها نرفتند. این اتفاقات و رفتارها باعث شده است ما ظرفیت نهضت را بالا بدانیم و آن را مطالعه کنیم. 

**باید نگارش متفاوتی از نهضت عاشورا به زبان جهانیان ارائه شود

وی با بیان اینکه مداحی ها و روضه خوانی برای خودی ها شاید مناسب باشد اما برای معرفی نهضت به جهانیان  مناسب نیست، افزود: در اینجا باید به گونه دیگری و با نگارش متفاوت، با عقلانیت و اخلاق امروزی که بشر می پسندد، همراه شود تا این نهضت به جهانیان معرفی شود. برای این مهم باید شعارها استخراج و تحلیل درستی از آن، به زبان جهانیان ارائه شود. 

جوادی آملی تأکید کرد: شیعه نباید این نهضت را مصادره کند؛ چراکه برای شیعه نیست. خداوند در قرآن می فرماید این کتاب تنها برای متقین نیست، برای همه بشر است. خطابه های حسین بن علی  نیز به همین شکل جهانی است و باید با زبان عقلانی بیان شود. 

این استاد حوزه ادامه داد: متأسفانه جامعه امروز ما یا بر اساس عقل بدون وحی و یا نقل بدون عقل اداره می شود که وضعیت چنین است. اگر عقلانیت وحیانی به وجود بیاید، می توان این نهضت را احیا کرد. 

به باور جوادی آملی، اراده خداوند زنده نگه داشتن و به پا داشتن پرچم حسين است همانگونه که خواستند مزار حسين را به آب ببندند و آب، در محدوده حرم، ايستاد و حيران شد و بدين خاطر به آنجا حائر حسینی می گويند.

وی در پایان گفت: نهضت حسینی عقلانيت را می تواند شكوفا كند، كدام شخصيت را می شناسيد كه پيام توحيد و انسانيت را اينگونه در گودال قتلگاه بيان كند؟ تنها شخصیتی چون زينب کبری است که می تواند در گودال قتلگاه مخاطب پيكر بي سر سيدالشهدا قرار بگيرد و آن را قرباني کوچکی برای خدا بخواند و تقديم ذات الهی كند.

گفتنی است عصر جمعه آخرین برنامه از این سلسله نشست ها با سخنرانی حجت الاسلام نقویان و دکتر زهرا شجاعی برگزار می شود. این برنامه ساعت 20 در خیابان استاد نجات اللهی، نبش ورشو، سالن فردوسی خانه اندیشمندان علوم انسانی برپا و میزبان علاقه‌مندان است.